مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر فایل ورد (word) دارای 8 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر فایل ورد (word) کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر فایل ورد (word) ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله حدیث پژوهی آیه تطهیر فایل ورد (word) :
مقدمه
عصمت اهلبیت پیامبر با ادله عقلی و نقلـی بسـیارى پشـتیبانی مـیشـود کـه از آن جملـه، آیـه تطهیر است. خداوند در ضمن آیه 33 سوره احـزاب مـیفرمایـإِنمـاد:» دُیرذهِبَیـاللّـهلِ عَـنْکُمُیـ الرجْسهْلَطَهرَکُمْأالْبَتِیوَی تَطْهیرا«؛ خداوند میخواهد آلـودگی را از شـما خانـدان ]پیـامبر[ دور
کند و شما را به نیکی، پاک گرداند.
مفسران و محققـان از گذشـته تـا کنـون گفتوگوهـای بسـیاری دربـاره مـراد ایـن آیـه کردهانـد و احتمالهای گوناگون و چهبسا شاذی را مطرح ساختهاند. پژوهشگران شیعه معتقدند که ایـن آیـه شـریفه در شأن پنج تن آل کسا نازل شده است و برای اثبات ایـن ادعـا و نقـد دیـدگاههای مخـالف، از دیربـاز کتابها و مقالات پرشماری نگاشتهاند. از جمله این آثار میتوان بـه کتابهـایی ماننـد اهلبیـت در آیـه تطهیر، نوشته سیدجعفر مرتضی عاملی، آیه التطهیر، رویه مبتکره به قلم آیـتاالله فاضـل لنکرانـی و کتـاب مفصل و گسترده پژوهشی جدید درباره آیه تطهیـر، نوشـته عبـدالرحمان بـاقرزاده و نیـز مقـالاتی چـون »تفسیر تطبیقی آیه تطهیر از دیدگاه مذهب اهلبیت و اهلسنت با تأکید بر پاسخگویی بـه شـبهات قـدیم و جدید«، نوشته ایلقار اسماعیلزاده، مقاله »اهلبیت در آیه تطهیـر«، نوشـته اسـماعیل تـاجبخش و مقالـه »اهلبیت در آیه تطهیر کیاناند؟«، نوشته محمدابراهیم جناتی اشاره کرد. اینها نمونهای از صـدها پـژوهش در زمینه آیه تطهیر است؛ اما تمایز این نوشته با دیگر آثـار، تکیـه بـر روایـات بـرای بازشـناخت مفهـوم اهلبیت در این آیه است. این پژوهش با شیوه کتابخانهایـ اسنادی روایات از منـابع اصـلی، و سـپس بـا روش توصیفیـ تحلیلی و استفاده از ابزارهای نقد حدیث، درصدد تبیین مصداق آیه تطهیر است.
در این گفتار، پس از اشاره به مهمترین دیدگاهها درباره شأن نزول آیـه تطهیـر، روایـات شـأن نـزول این جمله گزارش میشود. پس از آن، ضمن ارزیابی گزارشهای تعمیم آیه تطهیـر نسـبت بـه همسـران پیامبر، اشکالهای آن مطرح میگردد. در پایان نیز مهمترین روایت در زمینـه تخصـیص ایـن جملـه بـه همسران پیامبر (روایت عکرمه از ابنعباس) نقد و ارزیابی میشود.
1. دیدگاههای مطرح درباره شأن نزول آیه تطهیر
دانشمندان و مفسران فریقین درباره شأن نزول آیه تطهیر و کیستی اهلبیت، دیـدگاههایی گونـاگون مطرح کردهاند؛ از جمله آل کسا، همسران پیامبر و بنیهاشم (شوکانی، بیتـا، ج4، ص.(280 – 278 با صرفنظر از نظرات شاذ، سه نظر دربـاره کیسـتی اهلبیـت در آیـه، بیشـترین طـرفدار را دارد: .1 تنها پنج تن آل کسا؛ .2 تنها همسران پیامبر؛ .3 همسران پیامبر و آل کسا.
حدیثپژوهی آیه تطهیر 76
یکی از بهترین طرق راهیابی به حقیقت در این زمینه، بازخوانی روایات مرتبط با ایـن آیـه است. نظر به اینکه آیات قرآن در مناسبتهاى مختلف و متناسب با مقتضیات گوناگون نـازل شدهاند، بازگشت به گزارشهاى تاریخی و بازخوانی روایتهاى مـرتبط بـه آیـات، از جملـه راههاى دستیابی به مراد الهی از آیات قرآن است؛ بهویژه آیاتی که ناظر بـه افـراد یـا جریـانی ویژهاند. بنابراین بررسی گزارشهاى روایی و بحـثهـاى تـاریخی ایـن آیـه در عصـر نـزول میتواند قرینهاى بر شناخت شأن نزول آن باشد.
2. روایات مربوط به شأن نزول آیه تطهیر
از میان سه احتمال یادشده، بیشترین روایات ناظر به احتمال اولاند. افزون بر پیامبر و امیر مؤمنـان ، از
ابنعباس، ابوسعید خدرى، انسبن مالک، سعدبن ابیوقاص، ام سـلمه، عایشـه، زینـب بنـت جحـش و
جمعی دیگر از صحابه، روایت شده که این آیه در شأن پنج تن آل عبا (پیـامبر، علـی، فاطمهه، حسـن و حسین( نازل شده است (طبری، 1412، ج22، ص7 – 5؛ ثعلبـی نیشـابوری، 1422، ج8، ص42 و 43؛ حسکانی، 1411، ج2، ص140 – 18؛ سیوطی، 1404، ج5، ص198 و.(199 راونِیا این شأن نـزول را تـا 49 تن از صحابی و همسران پیامبر برشمردهاند (سبحانی، بیتا، ج10، ص.(154 بـرای نمونـه ابـوجعفر طبرى از اعمش، و او از عطیه، و او از ابوسعید خدرى، و او از پیامبر چنین نقل میکند: »این آیـه درباره پنج نفر نازل شده است: من، علی، حسن، حسین و فاطمه« (طبری، 1412، ج22، ص.(5
آیه تطهیر محور »حدیث کسا« قرار گرفته است. این حدیث از پرسندترین روایات است که بـه حـد تواتر میرسد. این حدیث در کتابهای معتبر روایی اهل سنت و شیعه گزارش شده اسـت کـه در ایـن زمینه میتوان به صحاح و مسانید اهل سنت و صحاح شیعه و نیز تفسیرهای معتبر شـیعه و اهـل سـنت اشاره کرد (برای نمونه، ر.ک: نیشابوری، بیتا، ج2، ص130 و131؛ ترمذی، 1403، ج7، ص30ـ31 و329؛ ابنحنبل، بیتا، ج1، ص331؛ ج4، ص107 و ج6، ص292؛ ثعلبـی نیشـابوری، 1422، ج8، ص42ــ 43؛ قمی، 1367، ج2، ص193؛ کلینی، 1407، ج1، ص.(287
ابوسعید خدرى، انسبنمالک، سعدبن ابیوقاص، عایشه، ام سلمه و بسیارى از صحابه تـراز نخسـت این حدیث را گزارش کردهاند. براى نمونه طبرى آن را به شانزده طریق، از ده صحابی بزرگ نقـل کـرده است (طبری، 1412، ج22، ص.(7-5
همسران پیامبر نیز جریان این حدیث و نزول آیه تطهیر در شأن پنج تن آل کسا را گزارش کردهاند. از جمله عایشه میگوید:
86 ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی 31، بهار و تابستان 3931
در صبحگاهی، رسولاللّه درحالیکه بر دوش او عبایی مشکی بود، خارج شد. حسن آمـد. پـس او را
داخل آورد. سپس حسین آمد و با او داخل شد. سپس فاطمه آمد؛ او را داخل آورد. سپس علی آمد، او را داخل آورد. آنگاه گفت:ذهِبَإنما»دُعَنْکُمُیریاللّهلِی الرجْسهْلطَهرَکُمْالْبأتِیوَی تَطْهیرا« (احـزاب: (33 (ابنحنبل، 1425، ص183؛ ابنبطریق، 1407، ص.(34
در روایتی دیگر، گزارش شده است که از عایشه درباره امیر مؤمنان پرسیدند. وى گفت:
درباره محبوبترین شخص نزد پیغمبر از من میپرسی؟ و از همسر محبوبترین شخص نزد پیغمبر از من میپرسی؟ من دیدم رسولاللّه علی، فاطمه، حسن و حسین را زیر یک پارچه جمـع کـرد، سـپس گفـت: پروردگارا اینان خاندان و نزدیکان خاص من هستند. پس آلودگی را از آنها دور گردان و آنان را به نیکی، پاک گردان (ثعلبی نیشابوری، 1422، ج8، ص42ـ .(43
نمونه دیگر روایات این باب، روایت زینب بنت جحش اسـت. اسـماعیلبنعبدااللهبنجعفر طیـار از پدرش نقل میکند:
هنگامی که پیامبر دریافت که رحمت از آسمان در حال ریزش است، گفت: »کیست که بخواند کسانی را که من میخواهم آنها اینجا باشند؟« و این جمله را دو بار تکرار کرد. زینب گفت: »ای رسول خدا، من ]آنها را فرا میخوانم.«[ پیامبر گفت: »علی، فاطمه، حسن و حسین را نزد من بیاور.« حسن را در سـمت راسـت،
حسین را در سمت چپ و علی و فاطمه را جلویش نشاند؛ سپس پوششی از پارچه خیبری روی آنها کشید و فرمود:اللّهم» لکلّ نبی أهل، وهؤلاء أهلی«؛ پروردگارا، هر پیامبری اهلی دارد و اینان اهل من هستند. آنگاه خداوند چنین نازلذهِبَکرد:إنما»دُعَنْکُمُیریاللّهلِی الرجْسهْلطَهرَکُمْالْبأتِیوَی تَطْهیرا.« زینب پرسید: »ای پیامبر، آیا من همراه شما داخل نشوم؟« پیامبر فرمود: »همانجا بایست که همانا اگر خدا بخواهـد در خیـر هستی« (ثعلبی نیشابوری، 1422، ج8، ص43؛ حسکانی، 1411، ج2، ص.(54
این دسته روایات به قدرى فراوانانـد کـه گـاه واژه »کثیـر« (حسـکانی، 1411، ج2، ص(18، گـاه »کثیـر بیشمار« (حسینی استرآبادی، 1409، ص(449 و گاه »متواتر« (معرفـت، 1388، ص(110 برایشـان بـهکار رفته است. طبری و سیوطی، دو مفسر معتبر اهل تسنن، روایات مربوط به نزول آیـه در شـأن آل کسـا را بـا طـرق گونـاگون از صـحابه بـزرگ و همســران پیـامبر نقـل کردهانـد؛ از جملـه از ابوسـعید خــدری،
وائلهبناسقع، سعدبن ابیوقاص، ابوحمراء (هلالبنحارث)، ابـوهریره الدوسـی، انسبنمالـک، عایشـه و ام سلمه (طبری، 1412، ج22، ص7-5؛ سیوطی، 1404، ج5، ص198ـ.(199
همچنین ترمذی درباره آیه تطهیر و تطبیق آن بر آل کسا از ام سـلمه و انسبنمالـک و عمـربن ابیسلمه ( ترمذی، 1403، ج4، ص30ـ31؛ ج5، ص(328 و در زمینه معرفی اهلبیت از نظر پیـامبر، از سعدبن ابیوقاص (همان، ص(293 روایت کرده اسـت . مسـلم نیـز در ایـن زمینـه از صـحابه و همسران پیامبر روایت دارد (نیشابوری، بیتا، ج7، ص123 و.(130
حدیثپژوهی آیه تطهیر 96
سند این روایات نیز نزد بزرگان اهل تسنن صحیح و معتبر است. برای نمونـه، ترمـذی روایتـی را از امسلمه نقل میکند که پیامبر حسن و حسین و فاطمه و علی را زیر کسا برد و آنان را اهلبیت خود خواند و اجازه ورود به ام سلمه را نداد. ترمذی پس از نقل این روایت مینویسد: »این حدیثی حسن و صـحیح است و برترین روایتی است که در این باب نقل شده است. در این بـاب از انـس و عمـربن ابیسـلمه و ابوحمرا نیز روایت وجود دارد« (ترمذی، 1403، ج5، ص.(361
محدثان و مفسران شیعه نیز این شأن نزول را از طریق معتبر و صحیح نقل کردهاند؛ از جمله کلینی بـا صحیح متصـل و مسـند از علیبنابـراهیم از محمدبنعیسـی از یـونس و علیبنمحمـد از سـهلبنزیاد ابیسعید از محمدبنعیسی از یونس از ابنمسکان از ابوبصیر از امام صادق روایت کرده است خداوند در کتابش فرمود:ذْهِبَإِنمادُ»رِاللهُیعَنْکُمُیلِی الرجْسهْلَ أالْبطَهرتِیوَیکُمْتَطْهِیرا«؛ و پیامبر علی و حسن و حسین و فاطمه را زیر کسا برد و گفت: خدایا، »هر پیامبر را اهل و ثقلی است و اینان اهلبیت من و ثقل من هستند.« ام سلمه پرسید: »آیا من از اهل تو نیستم؟« پیامبر فرمود: »تو بر خیر هستی ولکن اینان اهل و ثقل من هستند« (کلینی، 1407، ج1، ص286ـ .(287
مجلسی نیز 34 روایت درباره تخصیص آیه تطهیر به آل کسا، از طرق معتبر شیعه و چهار طریق معتبر نزد اهل تسنن نقل میکند و میگوید: اینها افزون بر یازده طریق معتبر دیگر نزد اهل تسنن است (مجلسی، 1403، ج35، ص206ـ.(227 وی در ادامه در رد ادعای نزول آیه در شأن همسران پیامبر به بیش از بیست روایت اشاره میکند (همان، ص228ـ.(230
افزون بر اینها، دانشمندان بزرگ اهل تسنن براساس روایات یادشده، معتقد به نزول آیه تطهیر در شأن آل کسا شدهاند یا بدان اعتراف کردهاند. ابنحجر هیثمی میگوید: »اکثر مفسران بر آناند که آیه تطهیـر در شأن آل کسا نازل شده است« (هیثمی، 1965م، ص.(143 ابنکثیر و فخر رازی نیـز خطـاب آیـه تطهیـر نسبت به خصـوص همسـران پیـامبر را رد کردهانـد (ابنکثیـر، 1419، ج6، ص365؛ رازی، 1420، ج25، ص.(168 همچنین طبری در تفسیر روایی خود از ابوسعید خدری، انسبن مالک، ابوالحمراء ابواسـحاق، وائلهبن اسقع، ابوهریره، عمربن ابیسلمه، علیبنحسین ، عایشه و ام سلمه روایت میکند کـه منظـور از اهلبیت در آیه تطهیر، خصوص پنج تن هستند و چینش این روایات در تفسیر طبری، خود قرینـهای بـر دیدگاه وی در این زمینه است (طبری، 1412، ج22، ص.(7-5
در مقابل این کثرت و تضافر روایات، گزارشهاى معدودى درباره شمول آیه تطهیر نسبت به همسران پیامبر یا نزول آن در خصوص همسران پیامبر نقل شده است. طبرى در تفسیرش، پـس از آنکـه چنـدین صفحه متوالی را به روایات نزول آیه در خصوص آل کسا اختصاص میدهد، به تکگزارشی اشاره میکند
07 ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی 31، بهار و تابستان 3931
و از آن میگذرد. وى از اصبغبننباته نقل میکند که عکرمه در بازار ندا سر مـیداد کـه ایـن آیـه دربـاره همسران پیامبر است و اگر کسی بخواهد، براى او این مطلب را اثبات میکنم (همان، ص.(7
3. نقد گزارشهای تعمیم یا تخصیص آیه نسبت به همسران پیامبر
گزارشهایی درباره تعمیم آیه تطهیر نسبت به همسران پیامبر نقل شده که با چند مشکل روبهرویند:
1ـ3. قرار گرفتن در برابر کثرت روایات مخالف
در برابر روایات متضافر یا متواتر یادشده، گزارشهاى مربوط به تطبیق آیه تطهیر بر همسران پیامبر بـه ده روایت نیز نمیرسند که از نظر اعتبار، توانایی رویارویی با روایات دیگر را ندارند. این حقیقت به حـدى آشکار است که طرفداران نظریه همسران پیامبر را نیز ناچار به نقل روایات مربوط به آل کسا کرده است. براى نمونه سیوطی در تفسیر روایی خود (که آن را با هدف گردآورى روایـات تفسـیرى تـدوین کـرده) معتقد است که آیه تطهیر ناظر به همسران پیامبر است. او در اینباره به سه گزارش استناد میکند، اما خود وى بیش از چهار برابر این تعداد، درباره نزول آیه تطهریدر حق خصوصِ خانواده امیـر مؤمنـان روایـت میکند (سیوطی، 1404، ج5، ص198ـ.(199
این مسئله درباره خود راویان این گزارشها نیز روی داده است؛ چراکـه در گزارشـی بـه ابـنعبـاس نسبت داده شده است که آیه تطهیر درباره همسران پیامبر است؛ حال آنکه خود وى روایت کرده که ایـن جمله در شأن آل کسا نازل شده است (همان، ص199؛ حسکانی، 1411، ج2، ص50ـ.(51 همین تناقض، در انتساب گزارش مربوط به همسران پیـامبر، دربـاره روایـت کلبـی وجـود دارد (شـوکانی، بیتـا، ج4، ص278ـ.(279 این نشان میدهد که امثال ابنعباس و کلبی از این سخنان مبـرا هسـتند و دسـت ناپـاک جاعلان در این روایات ساختگی هویداست؛ آنان که چنین گزارشهایی را ساخته و بـه بزرگـانی چـون ابنعباس نسبت دادهاند.
همین مسئله سبب بیتوجهی مفسران به اینگونه گزارشها شده است. همانگونه که اشاره شد، مفسر بزرگ جهان اسلام، طبرى، در برابر شمار بسیارى از روایات مربوط به آل کسا، بـه تـکگزارشـی اشـاره میکند و میگذرد. اینها، همه، قراین و شواهدى بر سستی و ضعف این دست روایتنماها هستند.
2ـ3. روایات بیانگر مفهوم »اهلالبیت«
واژه »اهلالبیت« به معناى »اهل و ساکنان خانه« است (ابنمنظور، 1414، ج11، ص(28 و تا زمان نزول آیه تطهیر، در معناى ویژهعَلَمای نشده بود. گزارشهاى حدیثی فراوانی در کتب تفسیرى و روایی اهل تسنن
حدیثپژوهی آیه تطهیر 17
و شیعه درباره مفهوم »اهلالبیت« نقل شدهاند که نشان میدهند مراد از اهلبیت، خصـوص خـانواده امیـر مؤمنان است. بر اساس این روایات، پیامبر ماهها، هنگام گذر از کنار خانه حضرت فاطمه آنها را بـا واژه اهلالبیت خطاب میکرد. ابوحمراء میگوید:
در زمان پیامبر، به مدت شش ماه نگهبان شهر بودم و در این مدت میدیدم کهامبرپی هنگام طلوع فجر، درِ خانه علی و فاطمه میآمد و میفرمود: »الصلوه الصلوهرحمکمذْهِبَیاالله،إِنمادُعَنْکُمُاللهُرِییلِی الرجْسَهْلَأ
طَهرَکُمْالْبَتِیوَتَطْهِیراًی، شما را به نماز سفارش میکنم؛ خداوند شما را در سایه رحمت خویش قرار دهد؛ همانا خداوند میخواهد آلودگی را از شما اهلبیت دور کند و شما را به نیکی، پـاک گردانـد (طحـاوی، 1333، ج1، ص338ـ339؛ طبری، 1412، ج5، ص.(198
بیتردید پیامبر هرگز این رفتار ویژه را بیهوده انجام نمیداد، بلکه در پی شناسـاندن اهلبیـت خـود بـود. بنابراین اهلبیت، خصوص همین مخاطبان پیامبر (اهل خانه حضرت علی و فاطمه( بود و نه دیگـران؛ چراکه پیامبر نفرمود که اینان جزو اهلبیت هستند، بلکه آنان را همان اهلبیت خود معرفی کرد. همچنـین براساس گزارشهاى روایی بسیارى، حضرت رسول بر تکتک نامهای اهلبیت خود تصریح کرده است. براى نمونه در جریان مباهله، حضرت رسول علی و فاطمه و حسن و حسین را بـا نـام فـرا خوانـد و فرمود: »اینان اهل من هستند« (نیشـابوری، بیتـا، ج7، ص121؛ ابنحنبـل، بیتـا، ج1، ص185؛ ترمـذی، 1403، ج4، ص294؛ ج5، ص302؛ حاکم نیشابوری، بیتا، ج3، ص150؛ بیهقی، بیتا، ج7، ص.(63 ایـن روایت نیز با بیانی که گذشت بر حصر اهلبیت در خانواده حضرت فاطمه دلالت دارد.
این اهتمام ویژه پیامبر در معرفی اهلبیت خود، دغدغه ایشـان بـراى ثبـوت و تأکیـد و رسـوخ ایـن اصطلاح در میان مسلمانان را میرساند. حضرت رسول با پیگیرى مستمر این شیوه، قصد ابهـامزدایـی از این مسئله را داشت تا مسلمانان در اینباره دچار تردید نشوند. امام صادق میفرماید:
اگر رسولاللّه سکوت میکرد و اهل خود را مشخص نمیساخت، آلعباس و آلعقیل و بسـیاری دیگـر آن را
ادعا میکردند. لیک خداوند در کتابش جملإِنماه»دُیریاللّهذهِبیعَنْکم;« را نازل کرد و علی، حسـن، حسـین و فاطمه مرجع این آیه بودند. ازاینرو رسول خدا در خانه ام سلمه، دست آنان را گرفـت و زیـر کسـا بـرد و
گفت: پروردگارا، هر نبی را ثقل و اهلی است و اینان ثقل و اهل من هستند (کوفی، 1410، ص110ـ.(111
این روایت در تفسیر فرات کوفی گزارش شده که سند آن، به صـورت معـنعن از امـام صـادق روایـت شده است؛ اما در این سند، راویان به صورت تکتک ذکر نشدهاند که این خللـی بـه سـند ایـن روایـت وارد نمیسازد. توضیح آنکه در بخش آغازین تفسیر فرات کوفی، سلسله سند روایات به صورت متصـل آمده، اما در ادامه و از حدیث چهل به بعد، برای اختصار، سلسله سند حذف شده و بـه عبـارت »معنعنـا عن;« بسنده شده است. این نشان میدهد که نخسـت فـرات کـوفی سلسـله سـند ایـن روایـات را بـه
27 ، سال هفتم، شماره اول، پیاپی 31، بهار و تابستان 3931
صورت متصل آورده بوده است؛ اما بعدها نسخهبرداران برای اختصار، سلسـله را حـذف و تنهـا عبـارت معنعن را نقل کردهاند تا نشان دهند که این روایت سندی متصل و مسـند داشـته اسـت. شـاهد بـر ایـن اعتبار روایات این کتاب، اعتماد و استناد روایت بسیاری از قدما از این کتاب اسـت؛ از جملـه صـدوقین (پدر و پسر)، حاکم حسکانی (صاحب شواهد التنزیل) و علامـه مجلسـی در بحـار الانـوار (آقـا بـزرگ تهرانی، 1403، ج4، ص.(299
کلمات کلیدی :
»
نظر
