دانلود پروژه

 پروژه دانشجویی تحقیق نقش روزه در تأمین سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه در pdf دارای 14 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پروژه دانشجویی تحقیق نقش روزه در تأمین سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه در pdf   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی تحقیق نقش روزه در تأمین سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه در pdf

چکیده  
مقدمه  
روش  
ابزار اندازه‌گیری  
الف. مصاحبه نیمه ساختمند  
ب. پرسشنامه سلامت روانی  
ب. یافته‌های تحقیق  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه پروژه دانشجویی تحقیق نقش روزه در تأمین سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه در pdf

ـ احمدی، ‌علی، روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، تهران، چاپخانه، 1374

ـ جلیلوند، محمدامین، «بررسی رابطه نماز با اضطراب» دانشگاه اسلامی، سال دوم، شماره هشتم، 1378

ـ جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائی، تهران، انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی، چ دوم1372

ـ خسروی، زهره، «بررسی تأثیر نماز بر اختلالات روانی نوجوانان»، دانشگاه اسلامی، سال دوم شماره هشتم، 1378

ـ دلاور، علی، مبانی و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران، رشد، 1380

ـ شاکری‌نیا، ایرج، «تأثیر باورهای مذهبی بر سلامت روانی انسان»، ماهانه آموزشی ـ تربیتی پیوند، شماره 257، 1380

ـ غباری، باقر، «باورهای مذهبی و اثرات آنها در بهداشت روان»، فصلنامه اندیشه و رفتار، سال اول شماره 4

ـ محمدی، محمد علی و دادخواه، بهروز، «نقش مذهب در پیشگیری از اعتیاد»، فصلنامه اصول بهداشت روانی، سال سوم، شماره نهم و دهم، صفحه 34 ـ 27، 1380

ـ مطهری مرتضی، طهارت روح، تهران، ستاد اقامه نماز، 1375

ـ ــــــــــــــ ، مقدمه بر جهان‌بینی اسلامی، جلد اول، انسان و ایمان، تهران، صدرا، 1373، چ دهم

- Baker, M., & Gorsuch, R. (1982). Trait aپروژه دانشجویی تحقیق نقش روزه در تأمین سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه در pdf iety and intrinsic-extrinsic religiousness. Journal for the Scientific Study of Religion, 21, 119–122

- Batson, C. D., Schoenrade, P., & Ventis, W. L. (1993). Religion and the individual: a Social Psychological Perspective. London: Oxford University Press

- Carroll, S. (1993). Spirituality and purpose in life in alcoholism recovery. Journal of Studies on Alcohol, 54, 297± 301

- Cutrona, C. E., & Russell, D. W. (1991). The provisions of social relationships and adaptation to stress. In W. H. Jones, & D. Perlman (Eds.), Advances in Personal Relationships, vol. 1( pp. 37± 67). Greenwich, CT: JAI Press

- Dezutter, J. & et al (2006) Religiosity and mental health: A further exploration of the relative importance of religious behaviors vs. religious attitudes. Personality and Individual Differences 40, 807–818

- Donahue, M. J., & Benson, P. J. (1995). Religion and well – being in adolescents. Journal for the Scientific Study of Religion, 15, 29±45

- Ellis, A., & Schoenfeld, E. (1990). Divine treatment and the treatment of chemical dependency.Journal of Substance Abuse, 2, 459±468

- Francis lj, Lewis Jm. Brown L et al (1995). “Personality and Religion Among under Graduate Students in the Drifted Kingdom United Stets”. Australia and Canada. Journal of Psychology 14:280-282

- Goldbourt, U., Yaari, S., & Medale, J. H. (1993). Factors predictive of long – term coronary heart disease mortality among 10,059 male Israeli civil servants and municipal employees: A 23- Year Mortality follow – up in the Israeli Ischemic Heart Disease Study. Cardiology, 82, 100± 121

- Koenig, H. G., George, L. K., & Peterson, B. L. (1998). Religious importance and remission of depression in medically ill older patients. American Journal of Psychiatry, 155, 536±542

- Koenig, H. G., George, L. K., Meador, K. G., Blazer, D. G., & Ford, S. M. (1994). Religious practices and alcoholism in a southern adult population. Hospital and Community Psychiatry, 45, 225± 231

- Koenig, H. G., McCullough, M., & Larson, D. B. (2001). Handbook of Religion and Health: A century of research reviewed. New York: Oxford University Press

- Larson L.E and Goltz, J.W. (1988). Religious participation and marital commitment, Rev Religious Rees 30, pp. 387–400

- Levin J. and Varnder pool, H (1991). Relations factors in physical health and the prevention of illness, “Prevention in Human Services” 9:41-

- Levin, J. S., & Varnderpool, H. Y. (1989). Is religion therapeutically significant for hypertension Social Science Medicine, 29, 69± 78

- Loewenthal, K. M. (1995). Mental health and religion. London: Chapman Hall

- Maltby and L. Day (2004) Religious orientation, religious coping and appraisals of stress, Personality and Individual Differences 34, pp. 1209–1224

- Maltby, J. (1999). The internal structure of a derived, revised, and amended measure of the religious orientation scale: the ‘Age-Universal’ I-E Scale-12. Social Behavior and Personality, 27, 407–412

Moreira-Almeida, A & Koenig, H.G (2006) Retaining the meaning of the words religiousness andspirituality: A commentary on the WHOQOL SRPB group’s’ A cross-cultural study of spirituality, religion, and personal beliefs as components of quality of life’’ (62: 6, 2005, 1486–1497). Social Science & Medicine 63, 843–845

Mosher JP.Handal PJ (1997). The Relationship Between Religion and Psychological Pistress in Adolescents, Journal of Psychology and Theology,25(4),449-457

- Nelson, P. B. (1990). Intrinsic/extrinsic religious orientation of the elderly: relationship to depression and self-esteem. Journal of Erotological Nursing, 16, 29–35

- Oleckno, W. A., & Blacconiere, M. J. (1991). Relationship of religious importance to wellness and other health – related behaviors and outcomes. Psychology Report, 68, 819± 829

- Pardini,D.A. et al (2001). Religious faith and spirituality in substance abuse recovery determining the mental health benefits. Journal of Substance Abuse Treatment 19, 347±354

- Payne, I. R., Bergin, A. E., Biellema, K. A., & Jenkins, P. H. (1991). Review of religion and mental health: prevention and the enhancement of psychosocial functioning. Prevention in Human Services, 9, 11 ±40

- Warfield, R. D., & Goldstein, M. B. (1996). Spirituality: the key to recovery from alcoholism. Counseling and Values, 40, 196± 205

- Watson, P. J., Morris, R. J., & Hood, R. W. (1989). Sin and self-functioning: depression, assertiveness and religious commitments. Journal of Psychology and Theology, 17, 44–48

- Rowden, R. W. (2000). The relationship between charismatic leadership behaviours and organizational commitment. The Leadership and Organizational Development Journal, 21(1), 30-

چکیده

هدف از این مقال، که به بررسی نقش روزه در تأمین سلامت روانی می‌پردازد بررسی تأثیر روزه ماه رمضان بر سلامت روانی در میان پرسنل اداری دانشگاه محقق اردبیلی در شهرستان اردبیل در نیمسال اول 88 ـ 1387 می‌باشد. روش نمونه‌گیری پژوهش به روش کل شماری، تعداد 206 نفر کارمند انتخاب شدند. نتایج مطالعه نشان داد که، تفاوت معناداری بین پیش آزمون و پس آزمون در مؤلفه علایم جسمانی، اضطراب و افسردگی وجود دارد و به طور کلی، تفاوت معناداری بین پیش آزمون و پس آزمون در پرسش‌نامه سلامت روانی وجود دارد. این مطالعه نشان داد که، روزه‌داری می‌تواند موجب افزایش سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه‌ها گردد
کلید واژه‌ها: سلامت روانی، روزه داری، پرسنل، روزه افسردگی، اضطراب

مقدمه

یکی از مباحث مهمی که توجه بسیاری از مدیران و مسئولان مختلف را در سال‌های اخیر به خود جلب کرده است، مفهوم بهره‌وری است. روشن است که برای دستیابی به این مهم، توجه به مسائل گوناگون منابع انسانی ضروری است. دانشگاه نیز سازمانی گسترده است، که بیش‌ترین نیروی انسانی جوان را نسبت به سایر سازمان‌ها در اختیار دارد. رشد و شکوفایی هر سازمانی در گرو بهره‌وری پرسنل اداری آن سازمان می‌باشد. این بهره‌وری ناشی از عوامل گوناگونی است که سلامت روانی پرسنل یکی از عوامل اصلی به شمار می‌آید. سلامت روانی نیز خود ناشی از عواملی است که رفتارها و مناسک دینی از جمله این عوامل است

در طول تاریخ بشر، دین به عنوان مهم‌ترین نیاز انسانی مورد تأکید بوده است. امروزه، این نیاز انسانی بیش از زمان‌های دیگر احساس می‌شود. در سال‌های اخیر استفاده از مذهب و اعتقادات دینی، بویژه اعتقادات اسلامی توسط سیاست گزاران و تدوین کنندگان راهبردهای بهداشت جامعه نگر، در سازمان بهداشت جهانی (WHO)[227] نیز مورد توجه قرار گرفته است. این سازمان، بخشی از انتشارات خود را از سال 1992 میلادی به آموزش بهداشت از طریق مذهب به عنوان راهکار زندگی سالم اختصاص داده است. همچنین اندیشمندانی به نقش مذهب در سلامت جسم و روان اشاره کرده‌اند. «قدرت محافظتی مذهب»،[228] که ابتدا توسط امیل دورکهایم در سال 1951 مطرح شد، بعدها توسط راش[229]، جیمز[230]، یونگ[231]، فرانکل[232] و فروم[233] اهمیت رفتارها واعتقادات مذهبی مورد تأیید قرار گرفت. ویلیام جیمز معتقد است، عشق و نیروی مذهبی به وقار، سنگینی، صبر، شکیبایی، اعتقاد و اطمینان در فرد منجر می‌شود و احساسات مذهبی منجر به تلاش زیاد و زندگی هدفمند می‌شود

از نظر روان شناسان آرامش روانی و احساس رضایت از زندگی، از ویژگی‌های اساسی در افراد سالم و بهنجار است. بررسی حالات و روحیات فرد با ایمان نیز حاکی از آرامش خاطر و صفای درونی‌شان است. و درون فرد مؤمن روشن از نور حقیقت و سرشار از لذات معنوی است. آیات قرآن کریم نیز بر این نکته صحه می‌گذارند. به عنوان مثال، در قرآن کریم آمده است: «آنها به خدا ایمان آورده و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه باشید که تنها یاد خدا آرامش بخش دل‌هاست»(رعد: 28). همچنین اهمیت و نقش فعالیت‌های دینی و مذهبی در بهبود سلامت روانی به وسیله نتایج تحقیقات صدها تن از محققان مورد تأیید قرار گرفته است. جیمز و جی[234] (1993) نشان دادند که، تمرینات مذهبی و نیایش موجب درونی شدن ایمان مذهبی و ارتقای وضعیت روحانی بازماندگان ازجنگ ویتنام شده است. جلیلوند در تحقیق خود درباره بررسی تأثیر نماز بر اضطراب در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران مشاهده کرد که، آن دسته از دانش‌آموزانی که نماز می‌خوانند و مقید به تکالیف مذهبی هستند، از اضطراب کمتری رنج می‌برند. لوین و وارندرپول[235] (1991) و فرانسیس[236] و همکاران (1995) نشان دادند فعالیت مذهبی همبستگی بالایی با سلامت روان، معاشرت، رفاقت، تعهد و الزام و عبادت دارد. موشر و هندال[237] (1997) در مطالعه‌ای نشان دادند که دانشجویانی که تعالی روحانی را انجام می‌دادند، علی‌رغم تجربه مشکلات و تغییرات در زندگی،‌ آشفتگی روانی[238] کمتری از نظر اضطراب و جسمانی سازی[239] تجربه کردند. نتایج تحقیق مالت بی و دای[240] (2004) نشان داد که، همبستگی بین سلامت روانی و فعالیت‌های دینی مثبت و معنادار می‌باشد. عمل به باورهای دینی و مذهبی از عوامل پیش بینی کننده سلامت روانی و بهزیستی در جوانان می‌باشد

نتایج تحقیقات محققان به پایین بودن میزان افسردگی، اضطراب و نگرانی، خودکشی، شدت بیماری قلبی در افراد مذهبی اشاره می‌کنند. همچنین پاین[241] (1991) بر این باور بود که، میزان عزّت نفس و سازگاری بین فرد و رضایت از زندگی در افراد دیندار بالاتر می‌باشد. افرادی که فعالیت مذهبی درونی دارند، نسبت به افراد ظاهرساز از سلامت روانی بالایی برخوردار هستند

صادقی و مظاهری (1384) در مطالعه‌ای به بررسی آثار روزه داری بر سلامت روان پرداختند. 162 نفر دانشجو (102 دختر و 60 پسر)، به عنوان نمونه در دسترس، انتخاب و یک تا دو هفته پیش و پس از ماه مبارک رمضان، «پرسش‌نامه سلامت روان GHQ-28» را به عنوان پیش و پس آزمون تکمیل نمودند. نتایج نشان داد که، روزه ماه رمضان در تمامی خرده مؤلفه‌ها و نمره کل «سلامت روان» مؤثر بوده است. بدین صورت که، این تفاوت معنادار در زیر مقیاس‌های «نشانه‌های بدنی»، « اضطراب و بی‌خوابی»، «نارسایی کنش وری اجتماعی»، «افسردگی» و در نهایت نمره کلی «پرسشنامه سلامت روان» برای گروه‌هایی که در «ماه رمضان تمام روزه‌های خود را گرفته‌اند» و یا «به‌طور تفننی تعداد محدودی از روزها را روزه گرفته‌اند»، حاکی از بهبود وضعیت سلامت عمومی در پس از ماه رمضان و برای گروه‌هایی که «به دلیل عذر شرعی یا پزشکی روزه نگرفته‌اند» و یا «اصلا روزه نگرفته‌اند» حاکی از کاهش سطح سلامت روان پس از ماه رمضان می‌باشد

بنا بر اهمیت و نقش بهداشت روان، به عنوان مهم‌ترین عامل رشد و توسعه انسان‌ها و نقش بیماری‌ها و اختلالات روانی در انسان‌ها و با توجه به اینکه، حقیقت فلسفه زندگی از دیدگاه اسلام، سلامت روان و نتیجه ایمان به خدا می‌باشد، به نظر می‌رسد انجام اقدامات پیش‌گیرانه در این زمینه لازم و ضروری است. روشن است که، انجام هرگونه اقدام پیش‌گیرانه، مستلزم ارزیابی تأثیر عوامل گوناگون بر ارتقای سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه می‌باشد. از عواملی که می‌تواند در این زمینه نقش بارزی ایفا کند، انجام مناسک الهی و روزه داری در ماه مبارک رمضان است. بنابراین، سؤال اصلی این پژوهش این است که آیا روزه داری در ماه مبارک رمضان، بر سلامت روانی پرسنل اداری دانشگاه محقق اردبیلی تأثیر مثبت دارد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، میزان این تأثیر چقدر است؟

روش

کلمات کلیدی :

 پروژه دانشجویی مقاله مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیرحافظان در pdf دارای 15 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پروژه دانشجویی مقاله مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیرحافظان در pdf   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی مقاله مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیرحافظان در pdf

چکیده  
مقدمه  
بیان مسئله  
اهداف پژوهش  
هدف اصلی  
اهداف فرعی  
فرضیه پژوهش  
جامعه آماری  
حجم نمونه و روش نمونه‌گیری  
ابزار پژوهش  
اعتبار و پایایی پرسش‌نامه  
روش‌های آماری جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه پروژه دانشجویی مقاله مقایسه سلامت عمومی حافظان قرآن و غیرحافظان در pdf

ـ آل‌اسحاق، محمد، اسلام و روان‌شناسی، قم، نویسنده، 1369

ـ کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا، ج 1 و2

ـ پرهیزکار، شهریار، چگونه قران را حفظ کنیم; ، ناشر، نمایندگی ولی فقیه در نیروی مقاومت بسیج، 1371

ـ سارافینو، ادوارد، روان‌شناسی سلامت، تهران، رشد، 1940

ـ شفیعی مازندرانی، سید محمد، سرچشمه‌های آرامش در روان‌شناسی اسلامی، محل نشر؟؟؟، عطرآگین، 1384

ـ شهیدی، شهریار، اصول و مبانی بهداشت روانی، تهران، سمت، 1381

ـ طاهری، حبیب الله، نقش باورهای دینی در رفع نگرانی‌ها، قم، آستانه مقدس، 1386

ـ تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد، غررالحکم و دررالکلم، تهران، دانشگاه تهران، 1366 ه

ـ میلانی‌فر، بهروز، بهداشت روانی، تهران، قومس، چاپ سوم، 1373

ـ نجاتی، محمدعثمان، قرآن و روان‌شناسی، ترجمه عباس عرب، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ چهارم، 1374

چکیده

سلامت عمومی انسان‌ها همواره از موضوعات بسیار مهمی جوامع انسانی بوده است؛ در این مقاله به بررسی و مقایسه سلامت عمومی در بین دو گروه حافظ قرآن کریم و غیرحافظ پرداخته‌ایم. فرضیه پژوهش عبارت است از اینکه حفظ قرآن کریم می‌تواند موجب افزایش سطح سلامت عمومی جوانان گردد. بدین منظور، نمونه‌ای به حجم 103 نفر در سنین 17 تا 27 ساله شهرستان قم، انتخاب و آزمون سلامت عمومی 28 سؤالی (GHQ) مشتمل بر 4 مقیاس فرعی روی آنها اجرا گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از فن آماری t دو گروه مستقل استفاده شد. نتایج حاکی از آن است که تفاوت معناداری بین دو گروه در سطح 01/0= مشاهده گردید. با 99% اطمینان می‌توان گفت: که حافظان قرآن نسبت به جوانان غیرحافظ در هر 4 مقیاس و در کل، از سطح سلامت عمومی بالاتری برخوردارند

کلید واژه‌ها: سلامت عمومی، علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب، کنش اجتماعی، افسردگی، حفظ قرآن

مقدمه

برای آنکه جامعه‌ای سالم و کارآمد داشته باشیم تا انسان‌ها در آن سر شار از شور و نشاط، همراه با انگیزه و هدف در زندگی باشند و پویایی فردای فرزندان و جامعه خود را بسازند، فراهم‌آوردن امکاناتِ لازم و ایجاد زمینه‌ای مناسب بر این‌گونه سازندگی‌ها، مستلزم به وجودآوردن فضایی سالم و عاری از هرگونه مشکلات جدی رفتاری است که در آن انسان‌ها بتوانند با فکری آسوده و خلاقیت در خور توجه، سازنده زندگی حال و آینده خود باشند، ولی متأسفانه در طول قرن بیستم، انسان از نظر شیوه زندگی، روابط اجتماعی و مسائل بهداشتی و پزشکی، بیش از تمام تاریخ دستخوش دگرگونی شده است.¹ تلاش شتابزده برای صنعتی‌شدن و گسترش سریع شهرنشینی و زندگی ماشینی، که لازمه آن قبول شیوه‌های نوین برای زندگی است، اثر معکوس بر سلامت انسان گذاشته و مسائل بهداشتی تازه‌ای را به بار آورده است. اوضاع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نابسامان جهان و بار مشکلات اجتماعی، محیطی و روانی، واکنش‌های بیمارگونه بسیاری را در افراد و جوامع به وجود آورده که خود سبب وخیم‌شدن اوضاع و نامساعدشدن شرایط محیط زیست شده است.² این عامل، توجه ویژه روان‌شناسان به این‌گونه مشکلات و راه‌حل‌های آنها را به خود جلب کرده و موجب شده رشد و پیشرفت علمی ـ صنعتی را در کنار بهبودبخشیدن به زندگی انسان، مد نظر قرار دهند؛ به عبارت دیگر، علاقه روزافزون روان‌شناسان به این‌گونه مسائل موجب شده است دانش انسان در مورد افراد، به ویژه کسانی که دچار مشکلات روانی هستند، به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد.³

سازمان بهداشت جهانی⁴ در مقدمه پروژه 2000 که طی آن، برنامه وسیع بهداشتی را برای کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته، سلامتی را از چهار بعد اساسی، یعنی ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی مورد بررسی قرار داده است. تأکید بر بعد چهارم، یعنی معنویت، نمایانگر آگاهی مسئولان و متخصصان بهداشت روانی و تأکید بر اهمیت مذهب و معنویت در زندگی امروزی افراد جامعه است؛⁵ هرچند بیشتر جوامع بشری (چه در زمان قدیم و چه در زمان معاصر) تأثیر مذهب همراه با چهار نهاد اساسی دیگر (خانواده، مدرسه، اجتماع و همگنان) را در شکل‌گیری شخصیت و روان انسان‌ها حتمی دانسته و شناخت این عوامل، بخصوص در رابطه با سلامت روان را امری ضروری می‌دانستند.⁶ از این‌رو، بر اساس ضرورت ناشی ازشناخت اثرات آن، مطالعات بی‌شماری در این خصوص صورت گرفته که یکی از قدیمی‌ترین آنها، ارتباط بین سلامت جسمی و رفتن به کلیسا، از سوی کامستوک⁷ و پارتریج⁸ با استفاده از میزان مرگ و میر در نمونه‌ای بزرگ بوده که نتایج آن در جدول 1-1 آمده است.⁹

جدول (1ـ1): میزان مرگ و میر افرادی که به صورت منظم به کلیسا می‌روند (در هر هزار نفر)

کمتر از یک بار در هفته

یک بار در هفته یا بیشتر

بیماری قلبی (5 سال)

آمفیزم (3 سال)

سیروز (3 سال)

سرطان راست روده (5 سال)

خودکشی (6 سال)

همچنین مطالعه مک دنالد لوکت¹⁰ که در اواخر دهه 70 انجام گرفته است، ارتباط بین تعلق دینی و تشخیص‌های مطروحه¹¹ در میان 7050 بیمار با گرایش‌های دینی متفاوت را مورد پژوهش قرار داده است. نتیجه به دست آمده نشان داد که: در میان پروتستان‌های غیرافراطی، درصد بالای واکنش انطباقی در کودکی و اختلال افسردگی و اختلال شخصیت وسواس- جبری در بزرگسالی بیشتر است. در پژوهش کوئینگ و همکارانش نیز این یافته تأیید شده است؛ چرا که پروتستان‌های افراطی کمترین میزان افسردگی را تجربه کرده بودند

یکی از امتیازات مهم مکتب حیات‌بخش اسلام، جامعیت آن و در نظرگرفتن همه ابعاد انسانی است. از تعالیم برجسته این مکتب الهی، توجه فوق‌العاده آن به پژوهش، تربیت، بهداشت و سلامت روح و جسم انسان است.¹² در قرآن آیات بسیاری وجود دارد که فطرت وجودی انسان و حالات گوناگون روان او را متذکر شده و علل انحراف، بیماری و همچنین راه‌های تهذیب، تربیت و معالجه روان انسان را به طور جامع نشان داده است. ما می‌توانیم به کمک حقایقی که در قرآن، درباره انسان و صفات و حالات گوناگون روانی او آمده است، به خوبی شخصیت انسانی خویش را رشد داده، انگیزه‌های اصلی محرکِ رفتار انسان و عواملی را که در هماهنگ‌کردن شخصیت و ایجاد بهداشت روانی او تأثیر به سزایی دارند، دریابیم.¹³

کلمات کلیدی :

 پروژه دانشجویی تحقیق مقیاس مقدماتی سنجش عقل در pdf دارای 24 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پروژه دانشجویی تحقیق مقیاس مقدماتی سنجش عقل در pdf   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی تحقیق مقیاس مقدماتی سنجش عقل در pdf

مقدمه  
مفهوم عقل  
طرح تحقیق  
جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه‌گیری  
ابزار پژوهش  
الف. پرسش‌نامه سنجش عقل:  
ب ـ سؤال‌ها و مواد پرسش‌نامه  
زیرمقیاس‌ها یا نمرات فرعی عبارت‌اند از:  
ج. اعتبار و روایی آزمون  
روش جمع‌آوری اطلاعات  
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها  
توصیف و تحلیل داده‌ها  
الف. توصیف داده‌ها  
ب. تجزیه و تحلیل داده‌ها  
نتایج فرعی: محاسبه همبستگی هر ماده با کل تست  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه پروژه دانشجویی تحقیق مقیاس مقدماتی سنجش عقل در pdf

ـ آلن، جی. مری و ین، ام. وندی، مقدمه‌ای بر نظریه‌های اندازه‌گیری (روان‌سنجی)، ترجمه علی دلاور، تهران، سمت، 1374

ـ آمدی تمیمی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، بیروت، موسسه اعلمی مطبوعات، 1407ق

ـ ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418

ـ ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول (با شرح و ترجمه فارسی)، تهران، اسلامیه، 1384

ـ ابن منظور، محمد، لسان العرب، بیروت، مؤسسه احیاء تراث عربی، 1416ق

ـ اسلامی، محسن، رابطه عقل و قلب در قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد الهیات و معارف،قم، مؤسسه امام حمینی€، 1378

ـ افروز، غلامعلی و حیدرعلی هومن، روش تهیه آزمون هوش، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم، 1380

ـ الصالح، صبحی، نهج البلاغه، بیروت، [بی ناشر]، 1387

ـ امین‌زاده، محمدرضا، عقل در نظام دین، قم، انصاری، 1383

ـ ایمانی، محسن، تربیت عقلانی، تهران، امیرکبیر، 1378

ـ بیانی، احمد، روش‌های تحقیق و سنجش در علوم تربیتی و روان‌شناسی، تهران، رهیافت، 1378

ـ بی‌ریا، ناصر و همکاران، روان‌شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سمت، 1375

ـ پاشا شریفی، حسن و نجفی زند، جعفر، روش‌های آماری در علوم رفتاری، تهران، سخن، چ هشتم، 1376

ـ پاشا شریفی، حسن، اصول روان‌سنجی و روان آزمایی، تهران، رشد، چ سوم، 1374

ـ ثرندایک، ال. رابرت، روان‌سنجی کاربردی، ترجمه حیدرعلی هومن، تهران، دانشگاه تهران، 1375

ـ جعفری، اباذر، مفهوم عقل در کتاب العقل و الجهل اصول کافی با تاکید بر شرح ملاصدرا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد الهیات و معارف، قم، مؤسسه امام حمینی€، 80ـ1379

ـ جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، اسراء، 1386

ـ چورمقی، محسن، کارکردهای عقل نظری و عقل عملی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام حمینی€، 1383

ـ حسن‌زاده، رمضان و مداح، محمدتقی، روش‌های آماری در علوم رفتاری، تهران، نشر ویرایش، چ دوم، 1386

ـ حسن‌زاده، رمضان، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری( راهنمای عملی تحقیق)، تهران، ساوالان، چ دوم، پاییز 1382

ـ حسینی، سیدحسین، رسالت عقل از دیدگاه قرآن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته الهیات و معارف اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€، 1379

ـ حسینیان، محمدجعفر، روش پژوهش، قم، فجر ولایت، 1382

ـ دلاور، علی، احتمالات و آمار کاربردی در روان‌شناسی و علوم تربیتی، تهران، رشد، چ یازدهم، 1384

ـ دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1337

ـ رحیمی اردستانی، مصطفی، ترجمه المنجد، تهران، صبا، 1377

ـ رشیدپور، مجید، رشد عقلی، تهران، انجمن اولیا و مربیان، چ سوم، 1378

ـ سالاری‌فر، محمدرضا و همکاران، «مبانی نظری مقیاس‌های دینی» در: گزیده مقالات همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس‌های دینی)، قم و تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1384

ـ سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازی، الهه، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، آگاه، چ دوازدهم، 1385

ـ سیدعباس‌زاده، میرمحمد، روش‌های علمی تحقیق در علوم انسانی، ارومیه، دانشگاه ارومیه، 1380

ـ شیخ الاسلامی، سیدحسین، گفتار امیرالمومنین (ترجمه غررالحکم)، قم، انصاریان، چ چهارم، 1378

ـ طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، بیروت، مؤسسه اعلمی مطبوعات، 1417ق

ـ عزیزی، عباس، نهج البلاغه موضوعی، تهران، صلاه،

ـ عیسوی، عبدالرحمن، آشنایی با مقدمات روش تحقیق در روان‌شناسی، ترجمه و تحقیق نجیب الله نوری، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€،

ـ غفاری ساروی، حسین، عقل در آینه نقل، ساری، شوق، 1383

ـ قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، قم، اسوه، چ دوم، 1416ق

ـ کاپلان، ام. روبرت و ساکوزو، پ. دنیس، روان آزمایی، ترجمه علی دلاور و همکاران، تهران، ارسباران، 1386

ـ کرلینجر، ان. فرد، مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه حسن پاشاشریفی و جعفر نجفی زند، تهران، آوای نور، 1374

ـ کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، با ترجمه و شرح محمدباقر کمره ای، تهران، اسوه، 1372

ـ کورتز، نورمن، مقدمه ای بر آمار در علوم اجتماعی، ترجمه حبیب‌الله تیموری، تهران، نی، چ چهارم، 1384

ـ گراث، گری و مارنات، راهنمای سنجش روانی، ترجمه حسن پاشاشریفی و محمدرضا نیکخو، تهران، رشد، چ دوم،

ـ گرین، جودیت و الیویرا، دی. مانوئلا، کاربرد آزمون‌های آماری در پژوهش‌های علوم رفتاری، ترجمه علی دلاور و مهرداد پرثان، تهران، ارسباران،

ـ گرینون، ژیل و ویو، سوزان، آمار کاربردی، ترجمه حمزه گنجی و مهدی گنجی، تهران، ساوالان، چ دوم،

ـ گنجی، حمزه و ثابت، مهرداد، روان سنجی(مبانی نظری آزمون‌های روانی)، تهران، ساوالان، 1379

ـ گنجی، حمزه، آزمون‌های روانی مبانی نظری و عملی، تهران، ساوالان، چ نهم،

ـ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه وفاء، چ دوم، 1403ق

ـ محمدعلی‌زاده، محمدرضا، نقش عقل در اجتهاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد الهیات و معارف، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام حمینی€، 1378

ـ محمدی ری شهری، محمد، خردگرایی در قرآن و حدیث، ترجمه مهدی مهریزی، قم، دارالحدیث،

ـ محمدی ری شهری، محمد، علم و حکمت در قرآن و حدیث، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قمک دارالحدیث،

ـ محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، چ سوم، 1381

ـ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه با ترجمه فارسی، ترجمه حمیدرضا شفیعی، قم، دارالحدیث، چ هشتم، ویرایش دوم، 1386

ـ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1375

ـ مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا، چ بیست و ششم، 1374

ـ مهدی‌زاده، حسین، آئین عقل‌ورزی، قم، مؤسسه امام خمینی€، 1383

ـ مهدی‌زاده، حسین، بررسی جایگاه عقل در تربیت از دیدگاه امام موسی کاظم€ در روایت هشام بن حکم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی، قم، مؤسسه امام حمینی€، 1377

ـ موحد، فریناز، بررسی تطبیقی عقل و هوش در قلمرو روان‌شناسی و تعلیم و تربیت، کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران، 75-1374

ـ موسوی همدانی، سیدمحمدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، اسلامی(جامعه مدرسین)،1364

ـ نکونام، جعفر، روش تحقیق کتابخانه‌ای با تاکید بر علوم اسلامی، قم، دانشگاه قم، چ دوم، 1382

ـ نیکزاد، عباس، عقل و دین از دیدگاه ملاصدرا، تهران و قم، امیرکبیر و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386

ـ هومن، حیدرعلی، استنباط آماری در پژوهش رفتاری، تهران، سمت، چ سوم، 1385

ـ هومن، حیدرعلی، پایه‌های پژوهش در علوم رفتاری (شناخت روش علمی)، تهران، سلسله، 1366

ـ هومن، حیدرعلی، تحلیل داده‌های چند متغیری در پژوهش رفتاری، تهران، پارسا، 1380

ـ هومن، عباس، راهنمای عملی پژوهش‌های تربیتی، تهران، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، 1382

Barnet, Ronald and Maxwell, Nicholas, Wisdom in the University, London and New York: Routledge Taylor and Francis Group,

Brace, Nicola, Kemp, Richard and Snelgar, Rosemary, SPSS for Psychologists, China: Palgrave MacMillan,

Clements, E. Ronald, Wisdom in Theology, Michigan: The Paternoster Press,

Cohen, Louiss, Manion Lawrence and Morrison, Keitk, Research Methods in Education, London and New York: Routledge Taylor and Francis Group, 6th Edition,

Colman, M. Andrew, A Dictionary of Psychology, UK and USA: Oxford University Press,

Corsini, J. Raymond, The Dictionary of Psychology, UK and USA: Taylor & Francis Group,

Flanagan, Owen, The Science of the Mind, London: The MIT Press,

Gardner, Howard, The mind’s New Science A History of the Cognitive Revolution, New York: Basic Books, INC. Publishers,

Haugeland, John, Mind Design, USA: Bradford Books Publishers Inc,

Hornby, Albert and et al, Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English, London: Oxford University Press, 7th edition,

Jacobson, W. John, Mulick, A. James and Rojahn, Johannes, Handbook of Intellectual and Developmental Disabilities, USA: Springer,

Kekes, John, Moral Wisdom and Good Lives, Ithaca and London: Cornell University Press,

Lucas, Caro, Intelligence and Cognitive Systems, Iran: Institute for Studies in Theorical Physics and Mathematics(IPM),

Mesbah, Ali, Human Gognifive Development in the TransCendental Philosophy of Sadr al-Din Shirazi and the Genetic Epistemology of Jean Piaget, M.A, Institute of Islamc Studies, McGill, Montereal,

Murray, A.H. James,Bradly, Henrey, Craigie,W.A and Onions, C.T, The Oxford English Dictionary A New English Dictionary on Historical Principles, London: Clarendon Press Oxford( Oxford University Press), volume 1-13,

Reber, Arthurs and Reber, Emily, The Penguin Dictionary of Psychology, London: Penguin Books, Third Edition,

Reber,S. Arthur and Reber,S. Emily, The Penguin Dictionary of Psychology, London and New York: Penguin Books,third edition,

Reber,S. Arthur, Dictionary of Psychology, Tehran: Roshd Press,

Strenberg, Robert, Wisdom its Nature, Origins, and Development, New York: Combridge University Press,

چکیده

با توجه به اینکه عقل در فرهنگ و معارف اسلامی و ادبیات دینی ما اهمیت، ارزش و جایگاه ویژه‌ای دارد، ملاک بسیاری از امور، شرط تکلیف و موضوع بسیاری از مسائل فقهی، حقوقی، قضایی و معرفتی است، از این‌رو، مطالعه علمی و دقیق آن، ساخت ابزار و مقیاسی جدید و بومی برای سنجش آن، اعتباریابی و اثبات روایی این مقیاس و در نهایت، به کارگیری آن در مشاغل و بسیاری از امور دیگر، می‌تواند از ارزش فراوان و ضرورت خاصی برخوردار باشد. این مقاله، با هدف ساخت و ارائه یک مقیاس بدیع اسلامی، برای سنجش و اندازه‌گیری میزان عقل افراد نگاشته شده است. مواد و آیتم‌های خام این مقیاس جدید بر اساس آیات و روایات، تهیه و تدوین گردیده است. میزان روایی آن، به روش خبره به صورت کمی و کیفی، به کمک صاحب‌نظران و متخصصان اسلامی و میزان اعتبار آن، با اجرا روی 53 آزمودنی و به کمک فرمول‌ها و محاسبات آمارتوصیفی و استنباطی، از جمله نمودارها، شاخص‌های پراکندگی، روش همبستگی اسپیرمن و پیرسون، آزمون آلفا کرنباخ، آزمون خی دو، آزمون f و سایر آزمون‌های معناداربودن ضرایب همبستگی، محاسبه و تعیین شده است.پ

کلیدواژه‌ها: عقل، مقیاس سنجش عقل، معارف اسلامی

مقدمه

همه انسان‌ها به طور فطری کنجکاو و کاوش‌گر آفریده شده‌اند، به همین دلیل انسان همواره به منظور شناخت خویش و ناشناخته‌ها و اسرار حیات و هستی، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است. انگیزه و تلاش مداوم انسان در شناخت هر چه بیشتر خویش و جهان هستی، مناسب‌‌‌ترین بستر را برای رشد تفکر، استدلال منطقی و دست‌یابی به روش‌های علمی فراهم آورده است.¹ انسان برای رسیدن به اهداف گوناگون در زندگی خویش، دارای ابزارهای متعددی است که شناخت و تمایز این ابزارها، او را به بهره‌مندی بیشتر از آنها هدایت می‌کند. عقل در تربیت دینی، جایگاه رفیع و منیعی دارد. در حوزه روان‌شناسی و تعلیم و تربیت و به طور کلی در زندگی، نقش هوش و عقل بسیار مهم و مورد توجه است؛ چراکه انسان به کمک و با به‌کارگیری این دو عنصرشناختی، می‌تواند زندگی خود را اداره کند و به اهداف خود برسد. از آغاز روان‌شناسی تا کنون، تحقیقات زیادی در مورد هوش صورت گرفته است و روانشناسان گوناگون برای سنجش و اندازه‌گیری آن، ده‌ها آزمون را ساخته و یا در دست ساخت دارند. برخلاف هوش، واژه «عقل» تا کنون در حیطه روان‌شناسی، کمتر مورد تحقیق و تدقیق قرار گرفته است. طبیعی است که برای سنجش و اندازه‌گیری آن مقیاس معتبری، به ویژه یک مقیاس بومی اسلامی وجود ندارد. هدف عمده و اساسی این پژوهش، ساخت و ارائه یک مقیاس مقدماتی کاملاً جدید با تکیه بر منابع اسلامی (آیات و روایات) برای سنجش و اندازه‌گیری میزان عقل افراد می‌باشد

مفهوم عقل

اگرچه عقل در لغت و اصطلاح به معنای قوه شناخت و تشخیص است و از ظاهر منابع دینی و اسلامی نیز به صورت اولیه چنین برداشتی می‌شود، ولی با نگاهی عمیق، دقیق و همه‌جانبه به آیات و روایات مربوط به عقل و با مطالعه و بررسی دقیق عقل و عاقل و ویژگی‌های آن دو به شیوه استنباطی و اجتهادی، به دست می‌‌آید که عقل فقط جنبه شناختی و ادراکی ندارد، بلکه دارای جنبه‌های التزامی، کاربردی و ارزشی نیز می‌باشد؛ از این‌رو، تعریف عملیاتی عقل این است: عقل یک نیروی شناختی آمیخته با التزام وتعهد نسبت به کاربردها و ویژگی‌های آن است. بنابراین، شخص عاقل کسی است که هم از قوه درک و شناخت برخوردار است و هم در عمل و زندگی عملی، به آثار و ویژگی‌های مربوط به آن شناخت، ملتزم و متعهد است؛ به عبارت دیگر، می‌توان گفت: عقل از دیدگاه اسلامی، فقط دارای بعد شناختی نیست، بلکه علاوه بر بعد شناختی، دارای بعد انگیزشی( تحریک و تشویق نسبت به عمل خوب و پسندیده و منع و بازدارندگی از عمل زشت و ناپسند) و بُعد کنشی( تعهد و التزام عملی نسبت به اصول، ارزش‌ها و اعمال خوب و پسندیده و دوری‌کردن از کارهای زشت و ناپسند) نیز می‌باشد. با توجه به مفهوم، آثار، کاربردها و ویژگی‌های عقل، بر پایه این تحقیق، میزان عقل هر شخص برابر است با نمره‌ای که از مقیاس سنجش عقل به دست می‌آورد

طرح تحقیق

پژوهش حاضر که برای بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سنجش عقل صورت گرفته است، جزء پژوهش‌های توصیفی از نوع همبستگی است. مراد از همبستگی در این پژوهش، همبستگی بین دو یا چند متغیر نیست، بلکه مرادْ همبستگی بین مواد آزمون با هم و همبستگی هر ماده با کل تست است. در بخش بررسی و مطالعه شاخص‌ها و ویژگی‌های عقل و عاقل، اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری و تحلیل گردیده است

جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه‌گیری

در هر پژوهش علمی، جامعه مورد مطالعه که به زبان دقیق‌تر «جامعه آماری» نامیده می‌شود، باید به دقت تعریف و مشخص شود. مقصود از جامعه، مجموعه معینی از اشخاص یا چیزهایی است که دست‌کم دارای یک صفت مشترک می‌باشند.² در پژوهش‌های روان‌شناختی، عناصر یک جامعه معمولاً شخص یا اشخاصی هستند که عمل اندازه‌گیری در مورد آنها انجام می‌شود و جامعه، همه عناصری را که با مسئله پژوهش، ارتباط و مناسبت داشته باشند دربرمی‌گیرد.³در این پژوهش، جامعه آماری ما اساتید، محققان و اعضای هیأت علمی مؤسسه امام خمینی€ می‌باشد، که تعداد آنان 250 نفر است. حجم گروه نمونه با توجه به ماهیت پژوهش، 53 نفر تعیین گردید. گروه نمونه این پژوهش، گروه در دسترس می‌باشد، که از بین جامعه آماری به روش تصادفیِ ساده، انتخاب شده است

ابزار پژوهش

الف. پرسش‌نامه سنجش عقل:

پرسش‌نامه سنجش عقل، برای اولین بار توسط محقق جهت بررسی خصوصیات و ویژگی‌های عقل و عاقل، بر مبنای منابع اسلامی (آیات و روایات) طراحی و ساخته شده است. فرایند ساخت این مقیاس به شرح ذیل است

1 شناسایی منابع اسلامی مربوط به عقل و عاقل، به ویژه قرآن و احادیث، دسته‌بندی، اولویت‌بندی و ثبت آنها؛

2 مطالعه و استخراج شاخص‌ها و ویژگی‌های عقل و عاقل و مقوله‌بندی آنها؛

این مرحله خود دارای زیرمرحله‌هایی به شرح ذیل است

الف. استخراج تعداد 140شاخص و ویژگی عام مربوط به عقل، از آیات و روایات و دسته‌بندی آنها؛

ب. استخراج تعداد 130 شاخص و ویژگی عام و کلی مربوط به عاقل و دسته‌بندی آنها؛

ج. استخراج و استنباط 376 شاخص و ویژگی خاص برای عقل و عاقل، از 270 ویژگی عام و کلی مربوط به عقل و عاقل؛

د. دسته‌بندی این 376 ویژگی برپایه 7 مؤلفه و محور اساسی به نام‌های محور ارتباط شخص با خدا یا محور ایمان و اعتقاد شامل 37 ویژگی، محور ارتباط شخص با خودش یا محور اخلاق و صفات شخصی با 151 ویژگی، محور ارتباط شخص با دیگران یا محور اخلاق و صفات اجتماعی شامل 95 ویژگی، محور ارتباط شخص با دانش و حکمت با 19 ویژگی، محور ارتباط شخص با دین و مذهب شامل 20 ویژگی، محور ارتباط شخص با حق و باطل با 14 ویژگی و در نهایت، محور ارتباط شخص با دنیا و آخرت شامل 40 ویژگی

3 ترکیب، ادغام و حذف مشترکات شاخص‌ها و ویژگی‌های عقل و عاقل، به کمک روش استنباط محقق و رساندن این ویژگی‌ها به 180 ویژگی، که در نهایت منجر به تهیه یک پرسش‌نامه 180سؤالیِ 5 گزینه‌ای، بر اساس مقیاس لیکرت (کاملاً موافق، تا حدودی موافق، نه موافق نه مخالف، تاحدودی مخالف و کاملاً مخالف) گردید؛

4 پرسش‌نامه تهیه‌شده برای بررسی اولیه و انطباق برداشت‌های محقق در مورد ویژگی‌های عقل و عاقل با آیات و روایات، برای ده نفر از محققان و متخصصان علوم دینی و اسلامی، که در حد اجتهاد بودند ارسال گردید و مورد تأیید آنان قرار گرفت؛

5 پس از بررسی و اعمال نظر صاحب نظران، پرسش‌نامه نهایی جهت اجرای آزمایشی و بررسی مشخصات روان‌سنجی آن(اعتبار و روایی آن)، آماده گردید. بدین ترتیب، پرسش‌نامه سنجش عقل که شامل180 سؤال از نوع 5 گزینه‌ای می‌باشد، تهیه گردید. حداقل نمره در این مقیاس، 180 و حداکثر آن 900 می‌باشد؛ هرچه نمره شخص بیشتر باشد، نشان‌دهنده بهره‌مندی بیشتر وی از ویژگی‌های عقل( میزان عقل) است

ب ـ سؤال‌ها و مواد پرسش‌نامه

این آزمون دارای 180 جمله کوتاه 5 گزینه‌ای است. گزینه کاملاً موافق برابر با 5، تاحدودی موافق برابر با 4، نه موافق نه مخالف برابر 3، تاحدودی مخالف برابر با 2 و کاملاً مخالف برابر 1 می‌باشد. این مقیاس دارای یک نمره کلی و هفت نمره فرعی(هفت زیر مقیاس) می‌باشد. دامنه تغییرات نمرات در نمره کلی، بین 180 تا 900 است؛ به عبارت دیگر، بالاترین نمره در این آزمون 900 و پایین‌ترین آن 180 می‌باشد. بنابراین، کسانی که در این آزمون نمره 900 را کسب کنند، از عقلی خیلی بالا(خیلی زیاد) و کسانی که نمره 180 را کسب کنند، از عقلی خیلی پایین (خیلی کم) بر خوردارند. با توجه به این معیارهای دوگانه، نمره و میزان عقل سایر افراد نیز قابل تعیین و تفسیر است. می‌توان گفت: این آزمون، یک آزمون پیوستاری دامنه‌دار است، که نمرات در آن روی یک پیوستار از 180 تا 900 ادامه دارد و میزان عقل هر شخص را موقعیت نمره او روی این پیوستار، مشخص می‌کند. روی هم‌رفته می‌توان به کمک و براساس این آزمون، میزان عقل افراد را به 5 رتبه خیلی بالا، نسبتاً بالا، متوسط و معمولی، نسبتاً پایین و خیلی‌پایین تقسیم نمود

زیرمقیاس‌ها یا نمرات فرعی عبارت‌اند از:

کلمات کلیدی :

 پروژه دانشجویی تحقیق ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام در pdf دارای 25 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پروژه دانشجویی تحقیق ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام در pdf   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی تحقیق ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام در pdf

چکیده  
مقدمه  
تاریخچه سنجش و اندازه‌گیری خانواده  
روش  
ابزار  
یافته‎ها  
الف. نتایج تحلیل عاملی  
ب. اعتبار پرسش‌نامه  
ج. روایی پرسش‌نامه  
بحث و نتیجه‌گیری  
پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده(S.FEQI)17  
لطفاً:  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه پروژه دانشجویی تحقیق ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده از دیدگاه اسلام در pdf

ـ افروز، غلامعلی، روان‌شناسی رابطه‌ها، تهران، دانشگاه تهران، 1383

ـ المتقی، علی ابن حسام الدین، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1405

ـ آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366

ـ امینی، عبدالحسین،‌ الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366

ـ بارکر، فیلیپ، خانواده درمانی پایه، ترجمه محسن دهقانی و زهره دهقانی، تهران، رشد، 1375

ـ برنشتاین، فیلیپ و مارسی برنشتاین، شناخت و درمان اختلاف‌های زناشویی، ترجمه حمیدرضا سهرابی، تهران، رسا، 1377

ـ بستان، حسین، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383

ـ بنی‌هاشمی، سیدمحمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383

ـ تاملیسون باربارا، راهنمای سنجش خانواده، ترجمه اسماعیل مهدوی هرسینی و فرشاد بهاری، تهران، تزکیه، 1383

ـ ثنایی، باقر، مقیاس‌های سنجش خانواده و ازدواج، تهران، مؤسسه انتشارات بعثت، 1379

ـ جولیوس گولد و ویلیام ل. کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر پورهام و دیگران، تهران، مازیار، 1376

ـ جی هی لی، روان‌درمانی خانواده، ترجمه باقر ثنایی، تهران، امیر کبیر، 1375

ـ حافظ‌نیا، محمدرضا، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران، سمت، 1381

ـ حرعاملی، محمدبن‌حسن، وسائل‌الشیعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء‌ التراث العربی، 1991م

ـ حیدری، مجتبی، بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€، 1382

ـ خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی€، 1379

ـ دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377

ـ رضاعی، فرزین، درمان سیستم های خانواده، تهران، میرشیدا، 1378

ـ زیمون، ف. ب، مفاهیم و تئوری‌های کلیدی در خانواده درمانی، ترجمه و تألیف سعید پیرمرادی، تهران، همام، 1379

ـ ساروخانی، باقر، مقدمه‌ای برجامعه‌شناسی خانواده، تهران، سروش، 1383

ـ سالاری‌فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان‌شناسی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سمت، 1385

ـ ستیر، ویرجینا، آدم‌سازی در روان‌شناسی خانواده، ترجمه بهروز بیرشک، تهران، رشد، 1384

ـ سیف، سوسن، تئوری رشد خانواده، تهران، دانشگاه الزهراء(ƒ)، 1368

ـ سیف، علی‌اکبر، روان‌شناسی پرورشی، تهران، دوران، 1386

ـ شرفی، محمدرضا، خانواده متعادل، تهران، سازمان انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران، 1385

ـ صفورایی، محمدمهدی، «ایمان به خدا و نقش آن در کاهش اضطراب»، معرفت، ش 75، اسفند، 1382، ص 9 ـ 18

ـ طباطبایی، سید‌محمد‌حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی‌همدانی، قم، جامعه مدرسین، 1374

ـ قائمی‌امیری، علی، خانواده از دیدگاه امیرالمؤمنین†، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1383

ـ عامری، فریده، احمدعلی نوربالا، جواد اژه‌ای و کاظم رسول‌زاده طباطبایی، «بررسی تاثیر مداخلات خانواده‌درمانی راهبردی در اختلافات زناشویی»،روان‌شناسی، ش 27، 1382

ـ قبانچی، حسن سیدعلی، شرح رساله حقوق امام سجاد†، بیروت، دارالاضواء، 1419

ـ کاتوزیان، ناصر، مبانی حقوق عمومی، تهران، دادگستر، 1377

ـ کارلسون، ج.، خانواده درمانی، تضمین کارآمد،‌ ترجمه شکوه نوابی‌نژاد، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1378

ـ گلادینگ، س.، خانواده درمانی: تاریخچه، نظریه و کاربرد، ترجمه فرشاد بهاری و همکاران، تهران، تزکیه،  1382

ـ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه‌ الوفاء، 1983 م

ـ محمدیان، بهرام، حقوق فرزندان از دیدگاه اسلام، تهران، انجمن اولیا و مربیان، 1377

ـ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان‌الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1379

ـ مزلو، ابراهام، انگیزش و شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، استان قدس رضوی، 1378

ـ مصباح‌یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1384

ـ مصباح‌یزدی، محمدتقی، مجموعه آثار، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1386

ـ مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1371

ـ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1382

ـ مظاهری، علی‌اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1383

ـ مکارم‌شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی‌ابن ابیطالب†، 1377

ـ مینوچین، سالوادور، خانواده و خانواده‌درمانی، ترجمه باقر ثنایی، تهران، امیرکبیر، 1375

ـ نراقی، ملا‌احمد، معراج‌السعاده، تهران، جاویدان، 1383.

ـ نجاریان، ف.، بررسی‌ ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سنجش خانواده(FAD)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، 1374

ـ نوابی‌نژاد، شکوه، بررسی ملاک‌ها و عوامل موفقیت در همسرگزینی و ارتباط آن با برخی از ویژگی‌های شخصیتی دانشجویان، اولین همایش کشوری نقش ازدواج و بهداشت روانی دانشجویان، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 1376

ـ نوری طبرسی، حسین، مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، قم، آل‌البیت‰، 1408ق

هومن،حیدرعلی، اندازه‌گیری روانی و تربیتی و فن تهیه تست، تهران، نشر پارسا، 1374

Epstein Nathan. B. and others. “Mc Master Family Assesment Device (FAD)” Journal of Marietal and Family Therapy. Vol 9,

Goldenberg H. & Goldenberg I,  “Family Therapy: An Overview” (4.th ed) New York, brooks/Cole Publishing. Co,

Wilkinson L, “Child & Family Assesment“. (2nd.Ed). Routledge publishing. Co,

Ackerman, N.W, The Psychodynamics of Family Life New York: Norton,

Ackerman, N.W, Family Interviewing. Boston: Little Brown,

Satir, V, Conjont Family Thrapy. Californiya: Science and Behavior Books,

Donnelann, M. Brent. Conger, Rand.D & Briyant, Chalandra, The Big Five and Enduring Marriages.Journal of Research in Personality. Vol 38,

Hofferth, Sandral, Handbook of Measurement Issues in Family Research. London Lawrence Erlbaum associates publishers,

Pinsof, William. Lebow,Jay, Family Psychology, the Art of the Science. New York, Oxford University Press,

Rothpaut,W.J. & Young, S, An Inquiry of Young Adults’ Perceived Efficacy and Success of Intimate Relationships: Gender and personality differences,

Thomas M. Gehring and others, The Family System Test (FAST) Theory and Application, Brunner Routledge Publishing. Co,

چکیده

پژوهش حاضر با هدف ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه سنجش کارآمدی خانواده، براساس شاخص‎ها و ویژگی‎های به‌دست‌آمده از منابع معتبر اسلامی، طراحی و اجرا شده است. این شاخص‌ها به روش توصیفی ـ تحلیلی به صورت جزئی و تفصیلی از آیات و روایات مربوط به خانواده، استخراج و ارائه شده است. بر اساس ویژگی‌های استخراج شده، فرم اولیه پرسش‌نامه سنجش خانواده با 120 گویه طراحی و پس از تأیید ساختار و محتوا توسط کارشناسان خانواده، در نمونه 238 نفری اجرا شد

اعتبار پرسش‌نامه از طریق روش ثبات درونی محاسبه شد. آلفای کرونباخ کل پرسش‌نامه 89/0، شاخص بینشی 85/0، شاخص اخلاقی 89/0 و حقوقی 76/0 می‌‎باشد. همچنین اعتبار پرسش‌نامه از طریق دونیمهکردن با روش اسپیرمن براون 834/0 و گاتمن 833/0 به دست آمد

ارزیابی پرسش‌نامه سنجش خانواده کارآمد نشان داد، این پرسش‌نامه از روایی و اعتبار مطلوب برخوردار است؛  از این‌رو، می‎توان از آن در حیطه‎های تحقیق و درمان استفاده کرد

کلیدواژه‎ها: شاخص، خانواده کارآمد، منابع معتبر اسلامی، پرسش‌نامه، روان‌سنجی، اعتبار، روایی

مقدمه

خداوند، آفرینش انسان را با پیوند زن و مرد آغاز کرد و آدم و حوا را درکانون خانواده سکنا داد و با این تدبیر، همه فرزندان آدم را به‌ سوی زوجیت دعوت کرد و کمال انسانی را در همراهی و همدلی زوجین در کانون خانواده ترسیم نمود. تدبیر حکیمانه الهی، در قالب کشش و تجاذب میان زن و مرد تجلی یافته و همه انبیا، بشر را در طول تاریخ، در کانون خانواده گرد هم آورده است و بدین‌سان، نسل بشر به زندگی خود ادامه می‌دهد

خانواده به عنوان کهن‌ترین نظام در جوامع بشری، مناسب‌ترین سازمان برای تأمین نیازهای جسمی و روان‌شناختی اعضا و بهترین بستر برای پرورش نسلی کارآمد و معتقد به ارزش‌های دینی و اجتماعی، زمینه‌ساز تأمین نیاز‌های اقتصادی، حقوقی و روانی افراد بشر بوده است. در سال‌های اخیر، نظام خانواده به دلیل تحولات فرهنگی، اجتماعی، صنعتی، علمی و ارزشی، با مشکلات متعددی روبه‌رو شده است.¹ تزلزل بسیاری از سنت‌ها، اخلاقیات، آداب، رسوم و اعتقاداتی که عامل تقویت، استحکام و تعادل خانواده بوده، به صورت جدی، کارآمدیِ خانواده را تهدید کرده است

منابع دینی ما ـ یعنی قرآن و سنت‌ـ ، سرشار از توصیه‌های عاطفی، شناختی و رفتاری برای تأمین کارآمدی خانواده است. مجموعه تعالیم اسلامی در مورد خانواده، ما را به نظامی رهنمون می‌کند که شاخص‌های کارآمدی را در بردارد و پاسخ‌گوی نیاز‌های مادی و معنوی خانواده است

امام صادق† با اشاره به برخی از اهداف و شاخص‌های خانواده مطلوب و کارآمد، می‌فرمایند: کسی که قصد ازدواج و تشکیل خانواده دارد، لازم است خود را در پناه خدا قرار دهد، دو رکعت نماز بگزارد، حمدوثنای خدا بگوید و این چنین دعا کند

خداوندا، من تصمیم به ازدواج و تشکیل خانواده گرفته‌ام. همسری نصیبم کن که از لحاظ جسم و اخلاق(کارآمدی اخلاقی) نیکو‌ترین باشد، دامنی پاک و بی‌آلایش داشته و حیثیت وجود خود و مال و دارایی(کارآمدی حقوقی) من را نگه‌دار باشد. از نظر رزق، وسعت روزی و از نظر برکت، فزاینده‌تر باشد. خداوندا، از او برای² من فرزندی پاک‌سرشت مقدر فرما؛ فرزندی که برای من در طول حیات و پس از مرگ، خلفی شایسته باشد

در یک طبقه‌بندی کلی، مجموعه تعالیم و معارف اسلام به سه بخش عمده تقسیم می‌شود؛ بخش اول یک سلسله بینش‌ها و نگرش‌های کلی نسبت به جهان، انسان و کل هستی را تشکیل می‌دهد؛ بخش دوم شامل ویژگی‌ها و خصلت‌هایی است که یک فرد مسلمان در راه دست‌یابی به کمال، باید خویشتن را به آنها بیاراید و از اضداد آنها دوری گزیند. این بخش با عنوان معارف و دستورات اخلاقی اسلام مشهور است؛ بخش سوم به احکام اختصاص دارد. این بخش شامل دستورالعمل‌هایی است که به فعالیت‌های خارجی و عینی انسان، اعم از فعالیت‌های مادی، معنوی، دنیوی، اخروی، فردی و اجتماعی مربوط است³. بخش سوم ضامن رعایت حقوق انسان‌هاست

شاخص بینشی خانواده کارآمد، به بینش‌های دینی اشاره دارد که برای رشد و کارآیی خانواده ضروری است. ایمان و باورهای دینی به عنوان یک نگرش اصلی و محوری، به طور مستقیم و غیرمستقیم بر ابعاد شخصیت فرد، مانند هدف زندگی، ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زندگی و دیدگاه‌های فرد نسبت به شغل، ازدواج، تحصیل و حتی جنبه‌های جزئی‌تری مانند: تفریحات، علایق و ترجیحات رفتاری در زندگی اثرگذار است

برخورداری والدین از باورهای دینی مستحکم، در تحکیم روابط خانواده تأثیر فراوانی دارد و بی‌بهره‌ماندن خانواده از این باور‌ها، مشکلات متعددی را در ‌پی دارد و قرآن از آن به زندگی تنگ و سخت یاد می‌کند.⁴ خانواده‌ای که به دلیل نداشتن اعتقادات دینی، دارای آرامش نباشد و اعضای آن از زندگی لذت نبرند، نمی‌تواند کارآمد باشد

یکی از اهداف مهم ازدواج، تکامل اخلاقی زوجین و پرورش فرزندانی دارای اخلاق اسلامی است. پرورش فرزند، تأمین‌کننده یکی از نیاز‌های مهم روانی انسان‌ها، یعنی تعلق و پیوستگی به فرزند است

پرورش، به جریان یا فرایندی منظم و مستمر گفته می‌شود که هدف آن، هدایت رشد اخلاقی، معنوی، جسمانی و روانی، یا به طور کلی، رشد همه‌جانبه شخصیت پرورش‌یابندگان در جهت کسب و درک معارف بشری و هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز کمک به شکوفاشدن استعدادهای آنان است.⁵ با توجه به چنین تعریفی از پرورش، تربیت و رشد جنبه‌های فردی و اجتماعی تمامی اعضای خانواده، از عوامل کارآمدی خانواده به حساب می‌آید و برای دست‌یابی به چنین خانواده‌ای باید برای رشد جنبه‌های گوناگون تلاش کرد

بخش قابل توجهی از تبلور استعدادها و شکفته‌شدن توانمندی‌ها، مسئولیت‌پذیری‌ها و تعالی انسان، در نتیجه حیات اجتماعی، پیوندهای خانوادگی و تجارب زندگی جمعی به ظهور می‌رسد؛ به طوری که هرگونه محرومیت از روابط مطلوب و منطقی با دیگران و دورماندن از زندگی پویای اجتماعی، زمینه بروز ناهنجاری‌هایی را در فرد فراهم می‌کند⁶

اولین جوانه‌های ارتباط بین انسان‌ها در حریم خانواده پدیدار می‌گردد و در سایر بخش‌های جامعه توسعه می‌یابد. روابط خوش‌آیند و آرامش اعضای خانواده با یکدیگر، با بستگان،‌ با اعضای جامعه و مهم‌تر از همه با خدای متعال، مناسب‌ترین بستر رشد و شکوفایی و کارآمدی خانواده را فراهم می‌سازد. در این زمینه نیز اسلام دستوراتی دارد که افراد خانواده را به حسن روابط با یکدیگر دعوت می کند؛ تلاش برای برقراری روابط محبت‌آمیز، همراه با عاطفه بین والدین و فرزندان و نیز فرزندان با والدین، از دیگر آموزه‌های دین اسلام است

اسلام برای ازدواج، اهداف و آثاری بیان کرده است و برای تحقق این اهداف، برای همه اعضای خانواده وظایف و مسئولیت‌های مشترک و ویژه‌ای را معین کرده است. در مقابل رعایت وظایف و انجام مسئولیت‌ها، حقوقی را نیز برای آنها در نظر گرفته است. رعایت این حقوق، یکی از شاخص‌های خانواده کارآمد است و زیرپاگذاشتن آنها، سازمان خانواده را متزلزل می‌کند. رعایت مرزهای درون‌خانوادگی مانند رازداری و برون خانوادگی مانند رعایت پوشش شرعی و حدود روابط زن و مرد  و چگونگی مدیریت منزل، از مباحثی هستند که جزء شاخص‌های حقوقی خانواده است. بحث‌های اقتصادی که بر کارآمدی خانواده تأثیرگذار است و به عنوان حقوق اعضای خانواده مطرح می‌شود، در شاخص حقوقی خانواده کارآمد، مورد توجه قرار می‌گیرد

بنابراین خانواده کارآمد⁷، خانواده‌ای است که با پای‌بندی اعضای آن به اعتقادات دینی و رعایت حقوق و اخلاق اسلامی، زمینه کشف و پرورش قابلیت‌ها و توانایی‌های آنان را در ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری فراهم کند

تاریخچه سنجش و اندازه‌گیری خانواده

کلمات کلیدی :

 پروژه دانشجویی مقاله بررسی مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسی و اسلام در pdf دارای 36 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد پروژه دانشجویی مقاله بررسی مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسی و اسلام در pdf   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه پروژه دانشجویی مقاله بررسی مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسی و اسلام در pdf

چکیده  
مقدمه  
بیان مسئله  
پیشینه پژوهش  
ضرورت و اهمیت پژوهش  
سؤال پژوهش  
روش پژوهش  
ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسان  
جبر و اختیار  
منطقی، غیرمنطقی  
کل‌نگری، جزء نگری  
سرشت‌نگری، محیط‌نگری  
تغییرپذیری، تغییرناپذیری  
ذهنیت، عینیت  
درون‌کنش، برون‌کنش  
تعادل، تکامل  
شناخت‌پذیر، شناخت‌ناپذیر  
دیدگاه اسلام درباره ماهیت انسان  
جبر و اختیار  
منطقی،‌ غیرمنطقی  
طبیعت، تربیت  
تغییرپذیری، تغییرناپذیری  
ذهنیت،‌ عینیت  
درون‌کنش،‌ برون‌کنش  
تعادل، تکامل  
شناخت‌پذیری، شناخت ناپذیری  
نتیجه‌گیری  
منابع  

بخشی از منابع و مراجع پروژه پروژه دانشجویی مقاله بررسی مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسی و اسلام در pdf

ـ نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی

ـ آدلر، آلفرد، شناخت طبیعت انسان، ترجمه طاهره جواهرساز، تهران، رشد، 1379

ـ آذربایجانی، مسعود، روان‌شناسی دین از دیدگاه ویلیام جیمز، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387

ـ ارسطاطالیس، اخلاق نیکوماخس، ترجمه ابوالقاسم پورحسینی، تهران، دانشگاه تهران، 1356

ـ استیونسن لسلی، هفت نظریه درباره طبیعت انسان، ترجمه بهرام محسن‌پور، تهران، رشد، 1368

ـ بشیری، ابوالقاسم، ارزیابی و مقایسه سطح پرخاشگری و ارتباط آن با مؤلفه‌های شخصیت، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته روان‌شناسی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1379

ـ پژوهشکده حوزه و دانشگاه، مکتب‌های روان‌شناسی و نقد آن، تهران، سمت، 1377

ـ خداپناهی، محمد کریم، انگیرش و هیجان، تهران، سمت، 1376

ـ دادستان و منصور، روا‌ن‌شناسی ژنتیک، تهران، ارشد چ دوم، 1374

ـ دلخموش، محمدتقی، بررسی پرخاشگری در کودکان پرورشگاهی پایان‌نامه ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 1373

ـ سانتراک، جان دبلیو، زمینه روان‌شناسی، ترجمه مهرداد فیروزبخت، تهران، موسسه رسا، 1385

ـ شاملو، سعید، مکتب‌ها و نظریه‌های شخصیت، تهران، رشد، چ پنجم، 1374

ـ شجاعی، محمدصادق، دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1385

ـ شولتز، دوان، روان‌شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، تهران، نو، 1362

ـ  شولتز، دوان، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یوسف کریمی و همکاران، تهران، ارسباران، چ دوم، 1378

ـ لارنس‌ای، پروین، روان‌شناسی شخصیت، ترجمه محمدجواد جعفری و پروین کدیور، تهران، رسا، 1372

ـ لویس، معلوف، المنجد فی‌اللغه، تهران، اسلام، 1380

ـ لین و لنکستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، تهران، امیرکبیر، 1362

ـ مارشال، جان، انگیزش و هیجان، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران، ویرایش، 1381

ـ مای‌لی. ر.، شخصیت، ترجمه محمود منصور، تهران، دانشگاه تهران، 1367

ـ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403

ـ مزلو، آبراهام، انگیزش و شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372

ـ مصباح یزدی،محمدتقی، آموزشی فلسفه، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، 1366

ـ ـــــــــــــــ ، معارف قرآن، قم، مؤسسه در راه حق، 1367

ـ منصور، محمود، روان‌شناسی ژنتیک، تهران، ترمه، 1376

ـ واعظی، احمد، انسان از دیدگاه اسلام، تهران، سمت، 1377

ـ هیل و زیگلر، نظریه‌های شخصیت، ترجمه علی عسگری، ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، 1379

Adler, A, understanding human. Garden city, New York,

Allport, G, Pattern and Grwth in Personality New York:.Holt, Rinehart and wiston,

Allport, G, The Open System in Personality Theory. Journal of Abnormal and Social P 301-310,

Feist. J and Feist.G.J, Theories of Personality (5 Th Ed) New York: McGraw-Hill,

Hjelle. L. S and Ziegler. D. J, Personality Theories, London: McGraw_ Hill,

John marshal, R, Understanding Motivation and Emotion. New York: McGraw- Hill,

Kelly, G.A, Brief Introduction to Personal Construct Theory. New York: Academic press.pp.1-27,

Lindzey. Projective Techniques and Cross ـ cultural Research. New York: appletion ـ century Crofts, Inc,

Maslow. A. H. Neurosis as a Failure of Persona Growth Thumaits,

Maslow, A. Motivation and Personality (2d Ed) New York: Harper and Row,

Murray, H. and Kluckhohnc, Outline AF a Conception of Personality. Inc, K,

Rycroft, .A, Crircal Dictionary of Psycholoanalysis New. York: basic Books,

Skineer, B. F, Science and Human Behaviour, New York: Free Press paper back,

Rogers, C.R, On Becoming a Person: A Therapist View of Psychotherapy Boston: Hugheto, Mifflin,

چکیده

نظریه‌پردازی درباره شخصیت، مستلزم تصور یا برداشتی است که از ماهیت انسان می‌شود. تقریباً همه کسانی که در باب شخصیت به نظریه‌پردازی پرداخته‌اند، به‌گونه‌ای درباره مفروضه‌های مربوط به ماهیت انسان، دیدگاه خودشان را حداقل نسبت برخی مفروضه‌ها بیان کرده‌اند

در این پژوهش، ابتدا دیدگاه ده نفر از نظریه‌پردازان شخصیت درباره مفروضه‌های اساسی مربوط به ماهیت انسان بیان، سپس با استفاده از یافته‌های علمی و الهام از متون دینی، دیدگاه اسلام با بهره‌گیری از روش استنباطی مورد بحث قرار گرفت. حاصل یافته‌های پژوهش در دو جدول به تفکیک آورده شده تا امکان مقایسه معناداری بین دیدگاه‌های گوناگون فراهم گردد

کلید واژه‌ها: ماهیت انسان، شخصیت، مفروضه‌های اساسی، روان‌شناسی، اسلام

مقدمه

در قلمرو مباحث مربوط به نظریه‌های شخصیت و فراهم‌کردن زمینه برای ارائه نظریه جدید، تعیین مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان از اهمیت ویژه و تعیین‌کننده‌ای برخوردار است؛ چه اینکه یکی از جنبه‌های بسیار با اهمیت نظریه‌های شخصیت، تصور یا برداشتی است که هر نظریه‌پرداز از ماهیت انسان دارد.¹

اگر بتوان با الهام از یافته‌های علمی و آموزه‌های دینی ـ‌ قرآن و سنت ـ مفروضه‌های اساسی درباره ماهیت انسان را تبیین کرد، گام مؤثری برای شناخت شخصیت انسان می‌توان برداشت. علاوه براین، راه جدیدی برای مطالعه علمی انسان در حوزه علوم انسانی، به ویژه روان‌شناسی گشوده خواهد شد.در این پژوهش سعی شده در دو حوزه روان‌شناسی و دین، ماهیت انسان را مورد مطالعه قرار دهیم

بیان مسئله

انسان از ابعاد متفاوت، موضوع علوم گوناگون قرار می‌گیرد و درباره آن بحث و گفت‌وگو می‌شود، اما باید توجه داشت بحث از انسان در حوزه‌های گوناگون علمی، فرع بر شناخت ماهیت اوست؛ به عبارت دیگر، سؤال از ماهیت و چیستی انسان مطمئناً یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی است که برای همه افراد مطرح بوده و هست؛ «زیرا خیلی از امور به تصوری که ما از طبیعت انسان داریم، بستگی دارند؛ اینکه ما باید چه چیزی انجام دهیم یا ندهیم، برای رسیدن به چه اموری باید امیدوار باشیم و بالأخره غایت و هدف از زندگی چه باید باشد، همگی از برداشتی که ما نسبت به طبیعت واقعی یا حقیقی انسان داریم، عمیقاً متأثرند».² برهمین اساس، هدف اصلی این پژوهش بررسی مفروضه‌هایی است که نظریه‌پردازان شخصیت درباره ماهیت انسان مطرح کرده‌اند. سپس با رویکرد دینی، به بررسی این مفروضه‌ها خواهیم پرداخت

درباره طبیعت و ماهیت آدمی، نظریه‌های فراوانی وجود دارد که اغلب با هم در تعارض‌اند. این نظریه‌ها را می‌توان در دو دسته کلی قرار داد؛ مادی و الهی. کسانی‌که هستی را با ماده مساوی می‌پندارند، یا دست کم انسان را پدیده‌ای کاملاً مادی تلقی می‌کنند، جزو دسته اول قرار دارند. در مقابل، آنهایی که علاوه بر بعد مادی، به جنبه غیرمادی انسان نیز اعتقاد دارند و برای اوعلاوه بر جسم، روح نیز قائل‌اند، متعلق به دسته دوم هستند؛³ برای مثال، آرای افلاطون یکی از سرچشمه‌های اصلی «دوگانه‌انگاری»⁴ درباره انسان است. پیدایش دیدگاه‌های گوناگون درباره طبیعت آدمی، در نهایت به نتیجه‌گیری گوناگونی نیز منتهی می‌شود، اما آنچه توجه آدمی را به خود جلب می‌کند آن است که بنا به عقیده او روح⁵ یا ذهن،⁶ جوهری است غیرمادی که می‌تواند جدا از بدن وجود داشته باشد. در مقابل، اسکینر پیشنهاد می‌کند مطالعه تجربی رفتار آدمی، تنها راه رسیدن به نظریه‌ای واقعی درباره ماهیت انسان است. بنابراین، طبیعی است که او هر گونه ثنویت متافیزیکی را رد می‌کند.⁷

پیشینه پژوهش

درباره طبیعت آدمی، نظریه‌های فراوانی وجود دارد که اغلب با هم متعارض‌اند. استیونسن⁸ در این باره به هفت نظریه_ از فارابی, مسیحیت, مارکس، فروید،سارتر، اسکینر و لورنز ـ اشاره می‌کند. اگرچه این نظریه‌ها هر کدام ممکن است حاوی مطلب مفیدی درباره طبیعت آدمی باشد، اما به دلیل متعارض‌بودن آنها با یکدیگر، سؤالات لاینحلی مانند اینکه چه چیزهایی از طبیعت آدمی ذاتی‌است و چه چیزهایی از آن از محیط آموخته می‌شود یا مسئله جبر و اختیار و همین‌طور ماده‌گرایی در برابر ثنویت و; باقی می‌ماند.⁹

در متون دینی ـ به ویژه قرآن ـ نیز بحث از نحوه خلقت انسان، ساحت‌های وجودی و ماهیت او مطرح شده‌است. با نگاهی کوتاه به قرآن کریم، آیات فراوانی وجود دارد که در باب خلقت انسان، نحوه آفرینش و ابعاد وجودی او سخن به میان آورده است.¹⁰ از دقت در این آیات، نکاتی را می‌توان استنباط کرد که در پاسخ‌دادن به برخی از پرسش‌های مزبور کمک می‌کند که در اینجا فقط به این نکات اشاره می‌شود

1 موجوداتی که انسان نامیده می‌شوند دارای اصل و ریشه مشترکی هستند و از یک مرد و زن به وجود آمده‌اند و همگی از نسل و ذریه یک پدر و مادرند

2 این پدر و مادر، که نخستین انسان‌ها هستند، خلقتی استثنایی داشته‌اند نه طبیعی؛ یعنی از گونه‌ای از حیوانات یا موجودات انسان‌نما ـ چنان‌چه داروین معتقد است ـ تولد نیافته‌اند

3 انسان علاوه بر بعد جسمانی، دارای گوهری غیرمادی به نام «نفس» یا «روح» است

4 حیات نفوس و ارواح انسانی، مقدم بر جسم نیست و با حیات جسمانی آغاز می‌شود. به تعبیر دیگر، ارواح انسانی قبل از تعلق به بدن، دارای وجود مشخص و ممتازی به عنوان نفس نیستند

5 حقیقت انسان و انسانیت او به روح است نه جسم فناپذیر (اصالت روح). استنباط این نتایج و معارف پنج‌گانه از آیات قرآنی، به یک درجه از وضوح و روشنی نیست؛ برخی از این معارف به روشنی در آیات متعددی تصریح شده‌اند و برخی دیگر از تأییدات قرآنی کمتر بهره‌مندند. برای مثال، می‌توان از شماره «4» یاد کرد که در مقایسه با شماره «3» و «5»، از شواهد قرآنی کمتری برخوردار است.¹¹

در فلسفه اخلاق و فلسفه کاربردی نیز بحث از ماهیت انسان مطرح است. استیونسن¹² در این باره می‌گوید: سؤال از ماهیت انسان، یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی است که برای همه افراد مطرح می‌باشد؛ زیرا خیلی از امور به تصوری که ما از طبیعت و ماهیت انسان داریم، بستگی دارند؛ اینکه ما باید چه چیزی انجام دهیم یا ندهیم، برای رسیدن به چه اموری باید امیدوار باشیم و بالأخره علت غایی وهدف از زندگی چه باید باشد، همگی از برداشتی که ما نسبت به طبیعت واقعی یا حقیقی انسان داریم، عمیقاً متأثرند.¹³

در روان‌شناسی نیز تقریباً همه کسانی‌که درباره شخصیت به نظریه‌پردازی پرداخته‌اند، تصور یا برداشتی از ماهیت انسان دارند. این برداشت‌های متفاوت از ماهیت انسان، که توسط نظریه‌پردازان ارائه شده‌اند امکان مقایسه معناداری را بین دیدگاه‌های آنها فراهم می‌کند. این برداشت‌ها بی‌شباهت به نظریه شخصی نیستند. آنها چارچوب‌هایی هستند که به کمک آنها نظریه‌پردازان، خود و دیگران را درک می‌کنند و براساس آنها نظریه‌های خود را بنا می‌نهند.¹⁴ بنابراین، یکی از قلمروهایی که بحث از مفروضه‌‌های اساسی درباره ماهیت انسان مطرح بوده و هست، روان‌شناسی، به ویژه حوزه‌های مربوط به نظریه‌های شخصیت است

ضرورت و اهمیت پژوهش

سخن‌گفتن درباره شخصیت، پیش از هر چیز مستلزم شناخت ماهیت انسان ومفروضه‌های اساسی مربوط به آن است. با توجه به اینکه هدف اصلی این پژوهش فراهم‌کردن زمینه برای ارائه نظریه‌ شخصیت با رویکرد اسلامی است، اتخاذ موضعی مشخص درباره مفروضه‌های مربوط به ماهیت انسان، نه تنها لازم و ضروری می‌باشد، بلکه امری اجتناب‌ناپذیر است

سؤال پژوهش

پرسش اصلی پژوهش آن است که براساس آموزه‌های دینی، چه موضعی نسبت به مفروضه‌های اساسی مربوط به ماهیت انسان، می‌توان اتخاذکرد؟

روش پژوهش

اکنون این سؤال مطرح می‌شود: چگونه و با چه روشی می‌توان این مفروضه‌ها را مورد بررسی قرارداد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: با توجه به پایگاه‌های علمیِ پژوهش می‌توان ادعا کرد که برای شناخت طبیعت و ماهیت انسان، ضرورتی وجود ندارد که لزوماً یک روش به عنوان روش انحصاری شناخت ذات انسان معرفی گردد. از این‌رو، دانشمندان در طول تاریخ برای حل معماها و پرسش‌های مطرح‌شده درباره انسان، راه‌های گوناگونی را در پیش گرفته‌اند و راه معقول هم همین است که برای شناخت طبیعت انسان، از ترکیبی از روش‌ها باید استفاده‌کرد

روش‌های متعددی برای شناخت طبیعت انسان پیشنهاد شده است؛ این روش‌ها عبارت‌اند از: روش مشاهده،¹⁵ درون‌نگری،¹⁶ تتبع تاریخی، روش عقلی و مطالعه انسان با استفاده از متون دینی(روش نقلی)

با توجه به اینکه ما در این پژوهش در دو حوزه دین و روان‌شناسی به مطالعه ماهیت انسان پرداخته‌ایم، در وهله اول با استفاده از روش کتابخانه‌ای به منابع موجود مراجعه کرده، دیدگاه نظریه‌پردازان شخصیت را درباره ماهیت انسان و مفروضه‌های مربوط به آن به دست‌آورده و حاصل آن‌را، در یک جدول نشان خواهیم داد. آنگاه با استفاده از روش استنباطی و تفسیری، که از زمره روش‌های کیفی است، به کنکاش در متون دینی و آموزه‌های مربوط به طبیعت انسان خواهیم پرداخت، تا دیدگاه اسلام را درباره ماهیت انسان و مفروضه‌های مربوط به آن به دست آوریم. بنابراین، در پژوهش حاضر از دو روش کتابخانه‌ای و تفسیری بهره خواهیم برد

ماهیت انسان از دیدگاه روان‌شناسان

تقریباً تمام صاحب‌نظرانی که درباره انسان و ماهیت وی سخن گفته‌اند، به طور ضمنی نوعی بینش یا فرضیه را درباره طبیعت انسان پذیرفته‌اند. فرضیه‌های آنها به احتمال قوی، ریشه در تجارب شخصی‌شان دارد و نوع نگرش آنها را نسبت به زندگی نشان می‌دهد. روان‌شناسان، به ویژه نظریه‌پردازان شخصیت نیز از این قاعده مستثنا نیستند.¹⁷

برداشت‌های متفاوتی که از طبیعت انسان توسط نظریه‌پردازان ارائه شده‌اند، شرایطی را به وجود می‌آورند که امکان مقایسه معناداری را بین دیدگاه‌های آنها فراهم می‌کند. آن برداشت‌ها بی‌شباهت به نظریه‌های شخصی نیستند؛ آنها معیارهایی هستند که به کمک آنها نظریه‌پردازان، خودشان و دیگران را ادراک می‌کنند و براساس آن، نظریه‌های خود را بنا می‌نهند.¹⁸ درست همان گونه که رفتار فرد، تحت تأثیر نظریه شخصی درباره ماهیت انسان قرار دارد، سیر روان‌شناسی نیز از برداشت‌های روان‌شناسان درباره ماهیت انسان اثر می‌پذیرد.¹⁹ بدون تردید، این برداشت‌هایی که نظریه‌پردازان از ماهیت انسان دارند، در واقع به یک سلسله سؤال‌هایی بنیادی درباره سرشت آدمی مربوط می‌شود که هنوز هم این سؤال‌ها برای متفکران مطرح است و می‌توان ادعا کرد این سؤال‌ها با ویژگی‌های اصلی انسان ارتباط دارد. به جدول زیر نگاه کنید!

جدول (1) مفروضه‌های اساسی مربوط به ماهیت انسان را نشان می‌‌دهد

1 آزادی;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.. جبرگرایی

2 منطقی‌بودن²⁰;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. غیرمنطقی ‌بودن²¹

3 کل نگری²²;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.. جزء نگری²³

4 سرشتی‌نگری²⁴;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. محیطی‌نگری²⁵

5 تغییرپذیری²⁶;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. تغییرناپذیری²⁷

6 ذهنیت²⁸;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. عینیت²⁹

7 درون‌کنشی³⁰;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;. برون‌کنشی³¹

8 تکامل³²;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.. تعادل

9 شناخت‌پذیری³³;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;.. شناخت‌ناپذیری³⁴

همان گونه که در جدول (1) مشاهده می‌شود، این فرضیه‌ها به صورت دوقطبی و در یک خط ممتد یا پیوستار ارائه شده‌اند؛ زیرا بیشتر نظریه‌پردازان، انسان را به طور نسبی و در نقطه‌ای از این پیوستار می‌بینند. به ندرت پیش می‌آید که نظریه‌پردازی، انسانی را در یکی از این دو قطب و به طور مطلق ببیند. البته باید توجه داشت، همه این موضوع‌ها به طور آشکار به هر نظریه‌پرداز مربوط نمی‌شوند، بلکه در هر دیدگاهی کوشش شده‌است، حداقل بعضی از این موضوع‌ها مورد بررسی قرارگیرند. در اینجا به بیان دیدگاه روان‌شناسان درباره این مفروضه‌های اساسی می‌پردازیم

جبر و اختیار

مسئله جبر و اختیار سابقه‌ای طولانی دارد. در گذشته‌های دور این مسئله بیشتر در میان متکلمان و فلاسفه مطرح بود، اما با پیدایش و گسترش علوم انسانی و پیشرفت‌هایی که در این زمینه، از جمله علوم رفتاری مانند روان‌شناسی حاصل شد، مسئله جبر و اختیار وارد حوزه‌های علوم تجربی، از جمله نظریه‌های شخصیت در روان‌شناسی نیز شد. سؤال اساسی در اینجا این است: آیا انسان، آگاهانه اعمال خود را جهت می‌دهد و یا اینکه به وسیله نیروهای دیگری هدایت و کنترل می‌شود؟ افراد تا چه اندازه آزادند و اختیار دارند که رفتارهای روزانه خود را هدایت کنند؟ آیا ما می‌توانیم به طور خود انگیخته، جهت اندیشه‌ها و رفتارهایمان را تعیین کنیم و به طور منطقی از راه‌های موجود دست به انتخاب بزنیم؟ آیا ما در انتخابْ از نوعی آگاهی هشیار برخورداریم و آزادانه دست به انتخاب می‌زنیم و مسئول رفتار و سرنوشت خود هستیم یا تحت سلطه تجربه‌های گذشته، عوامل زیست‌شناختی، نیروهای ناهشیار یا محرک‌های بیرونی، که هیچ‌گونه آگاهی نسبت به آنها نداریم، رفتار می‌کنیم؟ این مسئله را فیلسوفان و دانشمندان در طی قرون و اعصار، مورد مداقه و بحث قرار‌داده‌اند. بنابراین، جای هیچ‌گونه تعجب نیست در روان‌شناسی نوین، که موضوع آن مطالعه علمی رفتار و فرایندهای روانی است، این مسئله مورد توجه روان‌شناسان قرار گرفته باشد

به طور کلی می‌توان روان‌شناسان را در ارتباط با مسئله جبر و اختیار، به سه گروه تقسیم کرد؛ گروه اول کسانی هستند که قائل به مختاربودن و آزادی انسان هستند؛ برای مثال، مزلو³⁵ و راجرز³⁶ ـ از روان‌شناسان انسان‌گرا³⁷ ـ معتقدند انسان فقط خصوصیات یک ماشین را ندارد که هدایت و کنترل آن در دست انگیزه‌های ناخودآگاه خود ـ آن طور که فروید می‌گفت ـ باشد، بلکه موجودی است که تا حدودی آزادی و اختیار دارد و می‌تواند خود را بسازد و به زندگی خود معنا ببخشد. مزلو از معتقدان سرسخت اراده آزاد(اختیار) بود. ازدیدگاه او، هر کسی می‌تواند به طور آگاهانه، بهترین راه ارضای نیازها و چگونگی شکوفاکردن توانایی‌های بالقوه خود را انتخاب کند. این انتخاب با ماست تا خویشتن و یا خود خاصی را خلق کنیم که در حال شکوفاشدن باشد یا ما را از بالاترین سطح رشد انسان بازدارد. مردم برای سطحی از رشد که بدان رسیده‌اند، مسئولیت دارند.³⁸

راجزر نیز مانند مزلو، در موضوع اراده آزاد و جبرگرایی، موضع روشنی دارد. انسان‌هایی با کارکرد کامل در ایجاد خویشتن خود از اراده آزاد برخوردارند. هیچ وجهی از شخصیت برای آنان از پیش تعیین‌شده نیست.³⁹

آدلر⁴⁰ معتقد است که هر فرد یکتاست و دارای اراده آزاد و امکان گزینش نیز برای خلق «خویشتن» در او وجود دارد، هر چند جنبه‌هایی از سرشت آدمی ذاتی است. وی می‌گوید: ما انسان را در زندگی آن گونه می‌بینیم که گویا هیچ چیز به صورت علّی و جبری وجود ندارد و هر چیزی می‌تواند به صورت متفاوت از چیزهای دیگر رخ دهد. در روان‌شناسی از علت و جبرگرایی نمی‌توان سخن به میان آورد.⁴¹-⁴²

گروه دوم، روان‌شناسانی هستند که انسان را موجودی کاملاً مجبور و فاقد هر گونه اختیار می‌دانند. از این میان می‌توان به فروید⁴³ و اسکینر⁴⁴ اشاره‌کرد. فروید معتقد است هرچیزی که ما انجام می‌دهیم یا می‌اندیشیم و حتی در رؤیا می‌بینیم، از پیش به وسیله نیروهای گریزناپذیر و نامریی درون ما رقم خورده است. ما دائماً در چنگال غریزه‌های زندگی و مرگ اسیریم. شخصیت بزرگ‌سالی ما به طور کامل در اثر تعامل‌هایی شکل می‌گیرد که پیش از پنج‌سالگی‌مان ـ سنی که کنترل محدودی بر زندگی خود داشته‌ایم ـ روی داده‌اند. به دلیل این تجربه‌های نخستین، که حائلی ابدی بر ما افکنده‌اند، در هر حرکتمان محکوم به جبر هستیم.⁴⁵

اسکینر براین باور است که افراد به همان طریق رفتار می‌کنند که ماشین‌ها عمل می‌کنند. ما به وسیله نیروهای محیط بیرونی رفتار می‌کنیم و نه به وسیله نیروهای درونی. از زمان فروید تا کنون، ما با هیچ نظریه‌پردازی که در دیدگاه‌های خود تا این درجه جبرگرا باشد و حتی کوچک‌ترین گمان آزادی، اراده و خودمختاری در رفتار را نفی‌کند، روبه رو نشده‌ایم.⁴⁶

از نوشته‌های بسیار فنی اسکینر تا رمان‌هایی که درباره یک جامعه آرمانی مبتنی بر اصول شرطی‌شدن کنش‌گر نوشته است، همواره بر این مطلب تأکید شده که نباید اجازه داد موضوع آزادی شخص با تجزیه و تحلیل علمی رفتار انسان تداخل کند. در جای دیگر می‌گوید: انسان مختار تصور و برداشتی است که ما در غیاب یک توجیه علمی رفتار انسان به او نسبت می‌دهیم. به تدریج که دانش ما از انسان بیشتر می‌شود، این تصورات و پندارهای بی‌اساس نیز از بین می‌رود.⁴⁷

در حال حاضر، هیچ‌کدام از این دو دیدگاه، واقعیت ثابت‌شده علمی ندارد، بلکه در حدّ فرضیه باقی مانده‌اند. البته هرکدام از این فرضیه‌ها، در نحوه نظریه‌پردازی و مدل‌سازی درباره طبیعت انسان، به طور اساسی تأثیر می‌گذارند

منطقی، غیرمنطقی

کلمات کلیدی :